POEZJA 14.07.2016 20:32

To niewielka niedokładnie kwadratowa książeczka - prawie trzynaście centymetrów na troszkę ponad trzynaście. Grubość? Pół centymetra. Nawet wśród niepokaźnych zwykle tomików poetyckich - drobniutka. Wydawca: Bogdan Zdanowicz, Kraków 2008, grafika: Michalina Grodzka. Miękkie okładki, na czarnym tle biały tytuł i nazwisko autora oraz skośny ślad małpiej łapy z wyraźnie odstającym kciukiem - jakby książeczkę w biegu nadepnęła - na odwrocie zdjęcie siedzącego autora z ogromnym balonen od Ikei (zdjęcie jest opisane: "z czasem trzeba chuchnąć w balonik"), kilka linijek tekstu, bio autora, i - znacznie większymi literami - imponująco długi numer ISBN.

Na końcu tekstu o autorze informacja "Ten zbiór wierszy jest jego debiutem". Zbiór nosi tytuł przekornie przewrotny najoczywiściej nawiązujący do odbicia zwierzęcej łapy, ale też do ciekawego konfesji ludzkiego ucha - "Zwierzę ci się" i składa się z 69 utworów. Bohaterami tych utworów są zwierzęta, zwierzątka oraz zwierzęcopodobne istoty od "Zwierzęcości" i:



...poprzez ""Małpoluda", "Muzykalnego misia", "Krecika Goglika"... po zamykający tę poetycką arkę wiersz "Wrona siwa siwa wrona". Na tym kończy się pierwszy i - jak na razie - ostatni tomik wierszy poety Marka Sztarbowskiego... a zaczyna kłopot. Bowiem Marek Sztarbowski napisał nieprzebraną ilość wierszy i poetyckich tekstów prozą przed rokiem 2008, więc z pewnością nie jest to jego debiut. Wiersze te mają od swojego ukazania się nieprzebraną ilość czytelników.

Marek Sztarbowski napisał nieprzebraną ilość wierszy i tekstów dłuższych i krótszych, o formach klasycznych i współczesnych, prostych i wymyślnych, rymowanych i nierymowanych, poważnych i niepoważnych. Wszystkie wraz z faktycznym debiutem w dawno już przeszłym czasie znajdują się w przepastnych czeluściach przestrzeni wirtualnej rozproszone w niezliczonej ilości serwerów - niezliczone cyfrowe ślady poety piszącego też pod pseudonimami Sokratex, Boskie Kalosze, Wstrentny, niutoN, Yellow Submarine, oraz zwyczajniej, marco.



W czasach, które jeszcze szybciej minęły niż nadeszły, wtedy, gdy pierwotne społeczności wirtualne zaczynały się grupować w większe skupiska wokół wspólnych tematów, kilku zapaleńców powołało do życia grupę poetycką pl.hum.poezja. To tam swoje wiersze surowej ocenie innych wirtualnych poetów poddał poeta marco vel niutoN vel itd. Bywało gorąco, ale że było to jeszcze w zeszłym tysiącleciu, temperatury tamtych dziewiczych dyskusji dawno ochłodły. Ależ byliśmy wszyscy młodzi! Nawet ja, jedna z najstarszych grupowiczek. Zresztą marco też był wiekowo bliżej mnie, niż grupowej młodzieży. Był nieco młodszy ode mnie i znacznie młodszy od siebie dzisiejszego, o mnie nie wspominając.

W tym czasie, gdy oboje się tak nieodwołalnie starzeliśmy, w przestrzeni wirtualnej, "wirtualu", zdążyły powstać liczne poetyckie grupy dyskusyjne, fora, strony, blogi... Poezję może nie każdy czyta, nie każdemu potrzebna jest akurat poezja do życia, skąd pewna elitarność poezji, ale w czasach powszechnego Internetu, w panującej nam erze informatycznej, z całą pewnością nigdy dostęp do poezji nie był tak egalitarny. I to dostęp nie tylko bierny, ale i czynny. Każdy może zarówno czytać czyjeś wiersze jak i pisać i publikować własne wiersze. Tak łatwo jeszcze nigdy nie było!



Niby jest to powód do radości, ale niektórzy się burzą. Bycie poetą zawsze było czymś wyjątkowym, tylko "wybrańcy bogów" dostawali do zwykłych ludzkich cech talent poetycki jako dar szczególny. Aż tu nagle każdy może! Z drugiej strony "na świecie powinno być siedem miliardów artystów", jak powiedział reżyser filmu "Hardkor Disko" Krzysztof Skonieczny i ja się z nim zgadzam, każdy może światu coś od siebie zaproponować, bo każdy jest inny, niepowtarzalny. Miejsca starczy dla każdego. A już z pewnością w nieomal nieskończonej przestrzeni wirtualnej.

A że dziś w zasadzie każdy (przynajmniej w naszym kawałku świata) umie czytać i pisać, każdy może też próbować pisać wiersze, bo niby czemuż by nie? Nic już nie stoi na przeszkodzie, żaden wydawca, żaden krytyk, żaden numer ISBN (jak widać, samo się rymuje). W erze Gutenberga mówiło się "papier jest cierpliwy", co oznaczało, że zniesie nawet najgłupszy tekst, dziś można powiedzieć "cyberprzestrzeń jest dowolnie rozciągliwa", co znaczy, że zmieści się każdy tekst, dobry obok marnego, długi obok krótkiego. Pisanie - a choćby i wierszy - znacznie się zdemokratyzowało. Tym trudniej o czytelnika ("każdy pisze, nikt nie czyta", odpowiedział mi kiedyś sam Lech Wałęsa na pytanie, czy przeczytał książkę o swojej lekarce).



"Poezja, to najdłuższa droga świata", powiedział współczesny grecki poeta-surrealista Takis Antoniu, a wiedział co mówi, bo długa jest droga od starożytnego Parnasu, siedziby patrona poezji boga Apollina i jego muz, do naszych czasów i wszystkich zakamarków świata. Długa i niekończąca się. To że przeniosła się do Internetu, świata wirtualnego, gdzie i my wszyscy, ludzie XXI wieku po części się przenieśliśmy, wydłuża tylko jej odnogi. Pogłoski o kurczeniu się poezji w dobie Internetu są więc mocno przesadzone.

Internet nie tylko nie powoduje zubożenia języka poetów, co niektórzy głoszą, ale rozwija go w niespodziewanych kierunkach i odmianach. Każda epoka ma swoich wybitnych poetów, nasza, informatyczna, także, choć nawigowanie w wirtualnym oceanie poetyckich for i grup wymaga oczywiście szczególnych umiejętności. Potrzebny jest kompas, GPS, albo po prostu dobry nos, bo poetów publikujących w Internecie jest nieprzeliczone mrowie. Skąd pewnie przekonanie, że skoro każdy może, to jakość wszystkich się obniża. Nic bardziej mylnego!



Tak jak w epoce przedinternetowej, tak i teraz, każdy może próbować, nie każdy urodził się poetą. Faktem jest jednak, że Internet dostęp do poezji bardzo ułatwił. Jeśli nawet więc nie każdy urodził się poetą, każdy może poezję czytać. A obcowanie z poezją bardzo wzbogaca język i, co za tym idzie, niuansuje porozumiewanie się, zwykłą codzienną komunikację, prozę, czyli język, którym się posługujemy, jak już dawno temu nauczał Molier. W gruncie rzeczy język nie jest tylko środkiem do przekazywania komunikatów, język, to wyrażanie tego, co dzieje się w naszym mózgu, przekazywanie naszych myśli, lub, mówiąc bardziej wzniośle, ekspresja naszej duszy.

Człowiek ma potrzebę ekspresji, przekomunikowania światu tego, kim w głębi swojego jestestwa jest. Może to robić poprzez sztuki wszelkiego rodzaju, ale o ile talent malarski, muzyczny, ruchowy czy inny nie każdemu jest dany, o tyle języka używają wszyscy, nawet ludzie niemi. Rozumienie języka poetyckiego, skrótowego, metaforycznego, znajomość związków frazeologicznych, idiomów, rozszyfrowywanie neologizmów, "łapanie w lot" puenty, żartu, ironii, nadzwyczajnie rozwija mózg, autorefleksję, błyskotliwość, a to nie tylko ułatwia życie, ale i daje fory w znalezieniu partnera, a w ostatecznym rozrachunku o cóż innego chodzi jak nie o przedłużenie gatunku, co samo z siebie się rymuje? O uwodzicielskiej sile słowa wiedział zakompleksiony długonosy Cyrano de Bergerac i z sukcesem to podawał dalej!



Internet jest skokowym wynalazkiem w rozwoju umysłowym człowieka z jednej strony, z drugiej, bezlitośnie obnaża ubóstwo intelektualne internautowych dyskutantów, co Stanisław Lem podsumował swojego czasu krótko a boleśnie: "Dopóki nie skorzystałem z Internetu, nie wiedziałem, że na świecie jest tylu idiotów". Tak, fora internetowe, portale społecznościowe, komentarze pod artykułami, a i nierzadko same artykuły są probieżem stanu umysłowego społeczeństwa.

Jeśli więc zadaniem szkół jest podnoszenie poziomu umysłowego naszych dzieci, to od umiejętności używania języka trzeba zacząć i na rozwój w używaniu języka położyć nacisk, a robić to tak lekko, żeby dzieci nie odczuwały żadnej presji, bo się zbuntują, cholery małe. Owszem, "królowej nauk", matematyki, nie można zaniedbywać, więc nie jest to albo-albo, ale i-i, bo jeśli matematyka jest osnową, podwaliną pod strukturę logicznego myślenia, to język jest tworzywem na wątek, nicią. Jedno i drugie składa się na tkaninę.



Sądzę, że nasza era internetowa wymusi na systemie edukacyjnym odpowiednie przehierarchizowanie przedmiotów nauczania. Że wymieni sposoby uczenia się z dawniejszych, pamięciowych, na przyszłościowe, rozumowe. Sztuka rozumowania, to sztuka  optymalnego posługiwania się językiem opisującym fakty czy też wyobrażenia. Tam, gdzie potrzebna jest prostota, przekaz powinien być prosty, tam, gdzie liczy się zróżnicowanie, język powinien być bogaty a zarazem w swoim bogactwie precyzyjny. Całość musi być jasna i celna. Taka jest najlepsza współczesna poezja. Jeśli więc ktoś skarży się na "niezrozumiałą" poezję, to albo jest to poezja do luftu, albo to on powinien się trochę podciągnąć, żeby załapać.

Swojego czasu polonista-literaturoznawca Andrzej Franaszek wyraził swoją niewesołą opinię na temat stanu współczesnej poezji: W ciągu ostatnich parędziesięciu lat polska poezja się skurczyła, wyjałowiła - pochłonięta przez odstręczające badania mechanizmów języka, zgubne ironizowanie i niezrozumialstwo. Programowo odwróciła się od "człowieka" i "prawdziwych uczuć", od budowania wierszem międzyludzkiej wspólnoty. Nie ma w wierszach "rzeczywistości", jest pusta zgrywa, dowodził.



Najwyraźniej biograf Czesława Miłosza nie zajmuje się tym, co dzieje się z poezją w necie, nie wie więc, jak bardzo właśnie sieć uwolniła i rozwinęła ekspresję poetycką społeczeństwa. Dopiero czytając te najróżniejsze wiersze najprzeróżniejszych autorów-internautów przekonujemy się jak niezwykle plastyczny, innowatorski, zaskakujący potrafi być język! A końca nie widać!

Wśród najmłodszych poetów pl.hum.poezja wiersze swoje publikował nastoletni wtedy Marcin Cecko. W grudniu 2002, gdy już trochę podrósł i z pl.hum.poezji wyrósł, spisał (wraz z Marią Cyranowicz, Michałem Kasprzakiem, Jarosławem Lipszycem i Joanną Mueller) tzw. "Manifest neolingwistyczny V. 1.1". Oto ten fragment "Manifestu", który pasuje mi do mojej myśli przewodniej (tekst dostępny jest na warunkach GNU Free Documentation License, czyli Licencji GNU Wolnej Dokumentacji):

> Nie ma innych tekstów niż językowe, nie ma innego świata niż językowy. Rzeczywistość jest konstruktem intelektualnym, co nie znaczy że jej nie ma.

> Bomby produkowane są przez inżynierów, choroby produkowane są przez lekarzy. Ludzie są maszynami do pisania. (Re)produkcja świata trwa. Fizyczność jest informacją. 3.3 Gbp danych. Wszystko z zer i jedynek. Z liter alfabetu w kodzie ASCII.

> Informacja chce być wolna. Informacja chce się przytulać z innymi informacjami. Pragnie kontaktu i wymiany. Na słowa nie ma copyrightu. Używamy tych samych słów co wszyscy. Jesteśmy wtórni, jesteśmy po recyklingu, jesteśmy ponad.

> Ogłaszamy śmierć kartki papieru, ale nie boimy się grzebać w trupach. Wybieramy ekran, na którym słowa pojawiają się i gasną jakby ich nigdy nie było. Wybieramy zmianę, modyfikację i kolejne wersje systemu. Nic nie zostało powiedziane raz na zawsze. Należy skracać i dopisywać słowa Kochanowskim, Mickiewiczom, Miłoszom. Nie ma oryginału. Oryginały nie istnieją i nigdy nie istniały. Są tylko kopie. Każda inna. Wybieramy dialog zamiast dekalogu. Katalog zamiast nekrologu.

W październiku 1999 roku na grupie dyskusyjnej pl.hum.poezja podpisujący się nickiem poeta "Tomaszek" (lub "TK") rzucił pomysł na turniej wiersza na kanwie wiersza Leśmiana... Była to przednia poetycka zabawa, wziął w niej udział również marco:



Poezja z łatwością znalazła drogę do Internetu po czym wyszła z sieci i stała się sztuką wszechstronniejszą, multimedialną, poezja klasyczna została zaadoptowana przez współczesnych poetów i dostępne im technologie. Wróciła na teatralne sceny w zupełnie nowym wydaniu. Już nie poetycki tomik, ale poetycki performance, spektakl z zastosowaniem różnych nowych mediów stał się przekaźnikiem poezji. "Kartka papieru" jest jedynie jednym z możliwych nośników poezji.

Wśród poetów niekoniecznie drukujących swoje wiersze na papierze (nawet jeśli też), ale tym liczniej wyświetlanych na monitorach i czytnikach, pojawiły się wielkie talenty, już pl.hum.poezja wyłoniła niektóre, takie jak Elżbieta Lipińska, Anna Agata Tomaszewska, Marcin Cecko właśnie itd. itp. Nazwisk jest o wiele więcej, a jedno z największych (dla mnie miejsce 1. w panteonie poetów wirtualnych) to Marek Sztarbowski. I nie w tym rzecz, kto jaki sukces odniósł, kto ustawił swój tomik wierszy na półce, ale czyje wiersze porywają.



Jeśli szukać porównań do poetów znanych, to byłby to przywołany na początku Julian Tuwim, mistrz okresu modernizmu i luminarz dla postmodernistów, z jego wszechstronnością tematyczną, odwagą w nazywaniu rzeczy po imieniu, giętkością języka, bogactwem skojarzeń, wyrafinowanym poczuciem humoru, migotaniem znaczeń, przesuwaniem granic zabaw lingwistycznych i dźwiękowych, innowacyjnością w wynajdywaniu gier słownych, akwarelową subtelnością liryki i grubą dosadnością wulgaryzmów, gdy ich użycie uzasadniała chęć wzmocnienia przekazu. Jednym słowem błyskotliwa inteligencja, z wyczuciem dozowana ironia, przenikliwość i przekora na usługach wybitnego, konsekwentnie rozwijanego talentu. Tuwim nie tworzył poezji, on był poezją.



To samo można powiedzieć o poecie Marku Sztarbowskim. On nie pisze wierszy, on jest poezją. Więc jednak są różnice jakościowe w medium równych szans, jakim jest Internet, nie ma co się bać zglajszachtowania. Ale tym bardziej próbować. W poetyckim necie są i miłe spacerowe pagórki dla niedzielnych poetów i ekstremalne Himalaje do zdobywania dla najzdolniejszych... Jest miejsce dla tych, którzy z poezją chcą się zmierzyć na różnych poziomach, jest przestrzeń dla twórczo-czytelniczych ekspedycji odkrywców poezji wymagającej przekroczenia samego siebie, bowiem:

"Wnikliwy czytelnik z każdym wierszem nowym odkrywa w sobie dojrzewanie i rozkwit nowego i czystego rozumienia poetyckiego. /.../ Czytelnik 'staje się' i od wiersza do wiersza rozwija się ze swoim poetą. Czy warto zadawać sobie tyle wysiłku? - zapyta czytelnik. Bezwarunkowo warto: /.../ jeżeli poeta jest autentyczny, /.../ sam wysiłek staje się dla czytelnika pracą nad sobą, przeobraża go wewnętrznie /.../", pisał Aleksander Wat w szkicu z połowy lat 60. XX wieku o czytelnikach poezji, co było aktualne wczoraj, jest dziś i będzie jutro...

czytaj też:

Marek Sztarbowski: * LISTY * (Ela Binswanger: Wstęp)
Marek Sztarbowski: * Dziwny jest tamten świat *
Miłość, alkohol i poezja, czyli Szymborska z mojego klucza II
Marek Sztarbowski: * Kabała *
W malinowym chróśniaku

KOMENTARZE