Temu poecie i tłumaczowi z Poznania

życie nie skąpiło bogactwa poznawania,

Polska, emigracja,

obcych słów narracja,

w zdrowiu i chorobie ćwiczył cud oddychania.

(ebs)

Stanisław Barańczak - polski poeta, krytyk literacki, tłumacz poezji, jeden z najważniejszych twórców Nowej Fali. W latach 1967-1969 należał do PZPR, potem działacz KOR-u. Cierpiał na chorobę Parkinsona.

Urodził się 13 listopada 1946 w Poznaniu, jego siostrą jest pisarka Małgorzata Musierowicz. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Adama Mickiewicza. W 1973 uzyskał doktorat za rozprawę o twórczości Mirona Białoszewskiego ("Język poetycki Mirona Białoszewskiego"). 

Pracownik naukowy UAM do 1977. Od tego roku został również objęty cenzuralnym zakazem publikacji, a także zwolniony dyscyplinarnie z pracy na UAM. W tym samym roku przystąpił do członkostwa Polskiego PEN Clubu, a w prasie oficjalnej publikował nadal, lecz pod pseudonimami. W 1980 aktywnie działał w wielkopolskiej "Solidarności", a w sierpniu tego roku został przywrócony do pracy na UAM. Wykładał także na Uniwersytecie Latającym w Poznaniu i Krakowie. 

W 1981 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i rozpoczął pracę na Uniwersytecie Harvarda, gdzie objął katedrę języka i literatury polskiej im. A. Jurzykowskiego na wydziale slawistyki. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. W latach 1986-1990 był także redaktorem naczelnym The Polish Review, kwartalnika wydawanego przez PIASA.

Zmarł 26 grudnia 2014 w Newtonville. Został pochowany na cmentarzu Mount Auburn w Cambridge (Massachusetts).

Debiutował w roku 1965 wierszem "Przyczyny zgonu" opublikowanym w numerze pierwszym miesięcznika Odra. W latach 1954-1968 był członkiem grupy poetyckiej "Próby", zawiązaną przez środowisko tzw. poznańskich lingwistów. Zafascynowany był w tym okresie twórczością Józefa Czechowicza. W latach 1964-1969 pełnił funkcję kierownika literackiego studenckiego Teatru Ósmego Dnia. Od 1983 członek zespołu czasopisma Zeszyty Literackie.

Eseje i tomy poetyckie:

• 1968: Korekta twarzy

• 1970: Jednym tchem

• 1971: Nieufni i zadufani. Romantyzm i klasycyzm w młodej poezji lat sześćdziesiątych

• 1972: Dziennik poranny. Wiersze 1967-1971

• 1973: Ironia i harmonia. Szkice o najnowszej literaturze polskiej

• 1974: Język poetycki Mirona Białoszewskiego

• 1977: Ja wiem, że to niesłuszne. Wiersze z lat 1975-1976

• 1978: Sztuczne oddychanie

• 1979: Etyka i poetyka. Szkice

• 1980: Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych

• 1980: Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu

• 1981: Wiersze prawie zebrane

• 1981: Książki najgorsze

• 1981: Dziennik poranny. Poezje 1967-1981

• 1981: Bo tylko ten świat bólu...

• 1983: Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazje w masowej kulturze literackiej PRL

• 1984: Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta

• 1986: Atlantyda i inne wiersze z lat 1981-1985

• 1988: Przed i po. Szkice o poezji krajowej przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych

• 1988: Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986-1988

• 1990: Tablica z Macondo, albo osiemnaście prób wytłumaczenia sobie i innym po co i dlaczego się pisze

• 1991: Biografioły

• 1991: 159 wierszy. 1968-1988

• 1994: Podróż zimowa

• 1995: Pegaz zdębiał

• 1996: Poezja i duch Uogólnienia. Wybór esejów 1970-1995

• 1998: Geografioły

• 1998: Chirurgiczna precyzja

Stanisław Barańczak jest zazwyczaj uważany za przedstawiciela poznańskiej szkoły przekładu. Jego publikacje dotyczące teorii przekładu służą kształceniu kolejnych polskich tłumaczy pracujących w różnych językach.

W swoim dorobku ma ogromną ilość przekładów min. z angielskiego, rosyjskiego i litewskiego. Tłumaczył utwory bardzo różnorodne zarówno pod względem czasu powstania jak i stylu.

"Ocalone w tłumaczeniu" (1992) Barańczaka to jedna z najczęściej cytowanych książek w tekstach dotyczących teorii tłumaczenia. Autor porusza w niej problemy takie jak: ekwiwalencja i przekładalność, tłumaczenie polisemii i komizmu, kryteria zastosowania technik adaptacyjnych, archaizacja w tłumaczeniu itd. Jako przykłady rozwiązań poszczególnych trudności Barańczak podaje fragmenty własnych tłumaczeń.

Książka składa się z trzech części. W części pierwszej Barańczak przedstawia swoje ogólne podejście do tłumaczenia poezji poparte przykładami tłumaczeń stworzonych przez innych autorów wraz ze swoimi wersjami. Część drugą stanowi zbiór esejów opisujących problemy, z którymi muszą zmierzyć się tłumacze, na przykład: tłumaczenie poezji dla dzieci, czy tłumaczenie Szekspira dla potrzeb teatru. Część trzecia to "mała antologia przekładów-problemów: 40 łamigłówek w postaci wierszy do przetłumaczenia(...)", w której autor prezentuje hiszpańskie, niemieckie, rosyjskie i angielskie teksty oryginalne, analizuje je i przedstawia własną propozycję przekładu danego tekstu.

Jedną z teoretycznych propozycji Barańczaka w przekładzie poezji jest heurystyczny model tłumaczenia, którego podstawą jest pojęcie "dominanty semantycznej".

Zgodnie z modelem Barańczaka w interpretacji poezji nie są potrzebne informacje biograficzne czy społeczno-historyczne.

Tłumaczenia:

• E.E. Cummings

• 150 wierszy (1983)

• William Szekspir

• Hamlet (1990)

• Romeo i Julia (1990)

• Jak wam się podoba (1990)

• Król Lear (1991)

• Burza (1991)

• Kupiec wenecki (1991)

• Sen nocy letniej (1991)

• Zimowa opowieść (1991)

• Makbet (1992)

• Dwaj panowie z Werony (1992)

• Poskromienie złośnicy (1992)

• Otello (1993)

• Juliusz Cezar (1993)

• Komedia omyłek (1994)

• Stracone zachody miłości (1994)

• Wieczór Trzech Króli (1994)

• Wiele hałasu o nic (1994)

• Koriolan (1995)

• Król Ryszard III (1996)

• Tymon Ateńczyk (1996)

• Wesołe kumoszki z Windsoru (1998)

• Król Henryk IV część 1 (1998)

• Król Henryk IV część 2 (1998)

• Król Henryk V (1999)

• Wszystko dobre, co się dobrze kończy (2001)

• Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia (PIW 1991)

• Jan od Krzyża, Poezje wybrane (Kraków 2010, Wydawnictwo karmelitów Bosych)

• Elizabeth Bishop, 33 wiersze (1995)

• Emily Dickinson

• 100 wierszy

• Drugie 100 wierszy (1995)

• Wystan Hugh Auden,

• 44 wiersze (1994)

• Morze i zwierciadło. Komentarz do „Burzy” Szekspira (Kraków 2003, Wydawnictwo a5)

• Seamus Heaney

• 44 wiersze (1994)

• Ciągnąc dalej. Nowe wiersze 1991-1996 (1996)

• Światło elektryczne (Kraków 2003, Wydawnictwo Znak)

• Thomas Hardy, 55 wierszy (1993)

• Gerard Manley Hopkins, 33 wiersze.

• Wybór poezji, wyboru dokonał, przełożył i wstępem opatrzył S. Barańczak, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1981, wyd. I, s. 108

• Miłość jest wszystkim, co istnieje: 300 najsławniejszych angielskich i amerykańskich wierszy miłosnych: Antologia (Kraków 1992, Wydawnictwo ZNAK)

• Ursula K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu (Wydawnictwo Literackie 1983)

• Thomas Stearns Eliot, Koty (1995)

• Josif Brodski, Znak Wodny (1993)

• Charles Simic, Madonny z dorysowaną szpicbródką oraz inne wiersze, prozy poetyckie i eseje (1992)

• Thomas Campion, 33 pieśni (1995)

• Andrew Marvell, 24 wiersze (1993)

• John Keats, 33 wiersze (1997)

• Robert Herrick, 77 wierszy (1992)

• Robert Frost, 55 wierszy (1992)

• George Herbert, 66 wierszy (1997)

• Edward Lear, 44 opowiastki (1998)

• Philip Larkin, 44 wiersze (1991)

• John Donne, 77 wierszy (1997)

• Paul Celan, Utwory wybrane (1998)

• Władimir Bukowski, I powraca wiatr ... (1999)

• Aleksandr Galicz, Pytajcie, synkowie. Wiersze i piosenki (1995)

• James Merrill, Wybór poezji (1990)

• Natalia Gorbaniewska, Drewniany anioł. Wiersze

• Edward Lear, Lewis Carroll, W. S. Gilbert, A. E. Housman, Hilaire Belloc, 44 opowiastki wierszem (Wydawnictwo Znak 1998)

• Henry Vaughan, 33 wiersze (Wydawnictwo Znak 2000)

• Z Tobą więc ze Wszystkim: 222 arcydzieła angielskiej i amerykańskiej liryki religijnej (Wydawnictwo Znak 1992)

• Ocalone w tłumaczeniu: szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów (Wydawnictwo a5 Kraków 2004)

• Fioletowa krowa: antologia angielskiej i amerykańskiej poezji niepoważnej (Wydawnictwo a5 Kraków 2007)

• Ogden Nash, W świecie mułów nie ma regułów (Media Rodzina 2007)

• Theodor Seuss Geisel (znany jako Dr. Seuss)

• Sam to wszystko widziałem na ulicy Morwowej

• Słoń, który wysiedział jajko

• Kot Prot (2003)

• Kot Prot znów gotów do psot (2004)

• Kto zje zielone jajka sadzone

• Na każde pytanie odpowie czytanie

• Peter Barnes, Czerwone nosy (w: Dialog, rocznik 1993, nr 1–2, s. 35–101)

• na język niemiecki w antologiach:

• Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts, Zürich: Ammann, 1997

• Polnische Lyrik aus 100 Jahren, Gifkendorf: Merlin, 1997

• na język angielski

• The Weight of the Body: Selected Poems, Chicago: Another Chicago Press / TriQuarterly, 1989

• A Fugitive from Utopia: The Poetry of Zbignew Herbert, Harvard University Press, 1987

Mały, lecz maksymalistyczny manifest translatologiczny, albo: Tłumaczenie się z tego, że tłumaczy się wiersze również w celu wytłumaczenia innym tłumaczom, iż dla większości tłumaczeń wierszy nie ma wytłumaczenia.

• Nie tłumacz dobrej poezji na złą poezję.

• Nie tłumacz wiersza na prozę.

• Tłumaczenie jest /…/ interpretacją w sensie tym samym, co w wypadku interpretacji rozumianej jako eksplikacja tekstu przez krytyka.

czytaj też:

KOMENTARZE