Cabaret Voltaire w Zurichu i dada

LOGOWANIE

Cabaret Voltaire – klub nocny znajdujący się w Zurychu przy Spiegelgasse 1 założony 5 lutego 1916 roku (w tym samym czasie przy Spiegelgasse pod nr 14 mieszkał Lenin). Jego fundatorem był Hugo Ball i Emmy Hennings oraz Marcel Janco, Richard Huelsenbeck, Tristan Tzara i Hans Arp. Klub w niedługim czasie stał się zalążkiem ruchu Dada.

W czasie I wojny światowej Szwajcaria pozostawała państwem neutralnym, przez co wielu artystów z ogarniętej konfliktem Europy znalazło w niej bezpieczny azyl. W Zurychu Hugo Ball wynajął pustą halę i wraz ze swoją towarzyszką Emmy Hennings utworzyli "Cabaret Voltaire". Klub stał się mekką bohemy artystycznej. Prezentował przedstawienia pełne odniesień politycznych i społecznych, radykalnie krytykował tradycję. Na całonocnych spotkaniach prezentowani byli artyści eksperymentujący i performerzy. Częstymi bywalcami klubu byli: Wassily Kandinsky, Paul Klee, Giorgio de Chirico i Max Ernst.

28 kwietnia 1916 Ball ogłosił Manifest Dada. W czerwcu zaczął wydawać dziennik o tej samej nazwie, na łamach którego publikował między innymi Guillaume Apollinaire.

Dadaizm (dada) – międzynarodowy ruch artystyczno-literacki w sztuce XX wieku, którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu artystycznego, zerwanie z wszelką tradycją i swoboda twórcza odrzucająca istniejące kanony. Jego członkowie, będący świadkami I wojny światowej, w poczuciu rozpadu cywilizacji negowali powszechnie przyjęte ideały estetyczne i wartości. Nie wytworzyli jednolitego stylu czy programu, które spójnie łączyłyby ich dzieła – jednoczyła ich raczej wspólna postawa niż styl.

Ruch ukształtował się w Europie i Stanach Zjednoczonych ok. 1915. W Zurychu artyści tego nurtu skupieni byli wokół poety Tristana Tzary i malarza Hansa Arpa. W USA działali m.in. Marcel Duchamp, Man Ray i Francis Picabia. Po zakończeniu wojny głównym ośrodkiem ruchu stał się Paryż, ale działały także inne, takie jak Berlin, Kolonia i Hanower. Koniec dadaizmu przypadł na początek lat 20. XX w.

Dadaiści posługiwali się absurdem, zabawą, dowcipem. Rzadko wykorzystywali tradycyjne gatunki, takie jak malarstwo, rzeźba i grafika w ich czystej postaci, od których ważniejsza była inwencja. Charakterystyczne było łączenie różnych technik i tworzenie nowych. Duchamp w swoich ready-mades do rangi sztuki podnosił zwykłe przedmioty, takie jak pisuar (Fontanna, 1917). Inni artyści tworzyli obrazy abstrakcyjne, kolaże (przejęte od kubistów), fotomontaże i inne dzieła, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom (np. Podarunek Raya – żelazko zaopatrzone w gwoździe). Tworzyli absurdalne teksty i fonetyczne wiersze.

Znaczenie dadaistów polegało na przesunięciu granic sztuki i umożliwieniu artystom swobodnej wypowiedzi. Odegrali także rolę w odrzuceniu tradycyjnie pojmowanej sztuki i estetyki, za dzieła uznając przedmioty codziennego użytku, wytwory przypadku czy wręcz śmieci. Na ruinach dadaizmu wyrósł surrealizm, po części tworzony przez tych samych artystów.

Słowo dada jako nazwa ruchu pojawiło się po raz pierwszy w Zurychu, jednak ani jego autorstwo, ani pochodzenie nie są jasne. Według jednego z przekazów dadaizm wziął się od francuskiego słowa dada, które mieli wybrać na chybił trafił ze słownika niemiecko-francuskiego Hugo Ball i Richard Huelsenbeck (ten drugi napisał później: Weźmy słowo dada – powiedziałem – ono jest jakby stworzone dla naszych celów. Pierwszy dźwięk dziecka wyraża to, co prymitywne, zaczynanie od zera, nowe w naszej sztuce). Zgodnie z inną wersją słowo to miał znaleźć Tristan Tzara w słowniku Larousse'a.

Także znaczenie tego słowa nie jest jednoznaczne – dada mówią we Francji dzieci na konia, ale także dada to w języku francuskim synonim słowa hobby. Ponadto da, da to w języku rumuńskim tak, tak.

Według jeszcze innej wersji taka nazwa została przyjęta, ponieważ nic nie oznaczała. Jak pisał Georges Ribemont-Dessaignes, jeden z dadaistów, nazwa ta nie znaczy nic, nie pragnie nic znaczyć i została przyjęta właśnie z powodu owej nicości.

Narodziny dadaizmu dokonały się niezależnie w kilku ośrodkach – Zurychu, Nowym Jorku i Paryżu. Później dadaiści działali również na terenie Niemiec.

Dadaiści nie wytworzyli jednolitego stylu czy programu. Jak stwierdził Breton, dadaizm jest stanem umysłu, a więc bardziej postawą i poglądem na świat niż stylem. Jednym z łączących artystów poglądów była negacja uznanych wartości, a co za tym idzie sprzeciw wobec wojny i wzniosłych idei, w imię których ginęły miliony ludzi. Tzara pisał: Nikt z nas nie cenił zbytnio rodzaju odwagi, jakiej trzeba, by dać się zastrzelić w imię idei narodu, który w najlepszym wypadku jest kartelem handlarzy futer i spekulantów skórą, a w najgorszym – kulturalnym stowarzyszeniem psychopatów, którzy, jak na przykład, Niemcy, maszerują z tomem Goethego w plecaku i nakłuwają na swoje bagnety Francuzów i Rosjan.

(wg Wiki)

* * *

Audycja o dadaizmie, Cabaret Voltaire i "Fontannie" Marcela Duchampa.

I tekst wstępny do audycji:

"Sama etymologia słowa „dada” do dnia dzisiejszego pozostaje tematem dyskusyjnym. Nawet sami członkowie ruchu nie potrafili dokładnie ustalić kto, kiedy i w jakich okolicznościach nadał mu tę nazwę oraz jaki jest prawdziwy jej sens. Najwięcej badaczy uznaje jednak, że nowy ruch ochrzcił rumuński poeta Tristtan Tzara, który spontanicznie otworzył słownik Larousse'a i wybrał z niego nazwę „dada”. Słowo w języku francuskim oznacza drewnianą zabawkę lub gaworzenie dziecka, które brzmi da da.

Trudno mówić o głównych wyznacznikach ruchu. Dadaizm opierał się na zupełnej dowolności, czerpał z wielu kierunków i ruchów. Przez kilka dekad identyfikowany był z nihilizmem, destrukcją, brakiem powagi a nawet błazenadą. Zerwanie z tradycją, wyrażało się pełną dowolnością przekazu, przez co omawiany ruch artystyczny ocierał się o chaos i absurd, przypadkowe zestawienie różnorodnych elementów. Brak ograniczeń sprawił, że dla wielu twórców kolaż stał się ulubioną techniką a możliwość dowolności i eksperymentowania była źródłem szokujących niekiedy prac.

Miejscem z jakim należy kojarzyć sam ruch Dada jest literacki i artystyczny Cabaret Voltaire w restauracji Meierei na Spiegelgasse 1 w Zurychu. Jego oficjalne otwarcie miało miejsce 5 lutego 1916 roku (tę datę uznaje się za początek ruchu), przez Hugo Balla i Emmy Hennings."