Osip Mandelsztam (2/14 stycznia 1891 w Warszawie - 27 grudnia 1938 w łagrze tranzytowym pod Władywostokiem)

LOGOWANIE

Osip Mandelsztam urodził się 14 stycznia 1891 (2 stycznia wg kalendarza juliańskiego) w Warszawie (będącej wtedy pod zaborem rosyjskim) w rodzinie żydowskiej. Był synem dobrze prosperującego kupca handlującego wyrobami skórzanymi, i nauczycielki muzyki. W dzieciństwie pobierał nauki w swym domu, pod kierunkiem guwernantek oraz nauczycieli.

W latach 1907-1908 odbył podróż do Paryża (studiował na Sorbonie), później do Niemiec, gdzie w latach 1909-1910 studiował klasyczną literaturę francuską na uniwersytecie w Heidelbergu. Od 1911 do 1917 studiował filozofię na uniwersytecie w Sankt Petersburgu, której jednak nie ukończył.

Jako poeta debiutował w 1910, w piśmie "Apollon". Sławę zyskał trzy lata później zbiorem wierszy "Kamień", a wydany w 1922 tom "Tristia" umocnił jego pozycję w środowisku poetów. Inspiracją wierszy z tego okresu była przede wszystkim kultura antyku oraz mistyczny świat dawnej kultury rosyjskiej. Napisany przez niego w 1913 i wydany w 1919 manifest "Świt akmeizmu" określał ramy tej poezji.

W twórczości Mandelsztama pojawiały się również wątki judaistyczne, choć on sam nie był praktykującym żydem, a niekiedy do religii tej odnosił się nawet z niechęcią. Tom "Wiersze" (1928) był ostatnim wydanym za życia poety z tego nurtu.

Z początkiem lat 30. Mandelsztam zwrócił się ku prozie. W 1933 ukończył ostatnią książkę "Podróż do Armenii", będącą poetyckim opisem autentycznej wyprawy na Kaukaz, jaką Mandelsztam odbył wraz z żoną we wczesnych latach 30. Była to podróż - zgodnie z historiozofią poety - do źródeł czasu. Mandelsztam wierzył, że kultury Kaukazu i Czarnomorza są jak księgi, z których uczyli się pierwsi ludzie.

Pisane przez niego później wiersze nie mogły już zostać wydane ze względu na wszechobecny stalinowski terror. Dużą część utworów napisanych pod koniec życia poety przechowała i uchroniła przed zapomnieniem jego żona. Początek światowej sławy Osipa rozpoczął się dopiero w latach siedemdziesiątych XX w., za sprawą wdowy, Nadieżdy Mandelsztam, opisującej w swojej książce "Nadzieja w beznadziei" los swego zmarłego męża. Ocalone wiersze złożyły się na "Woroneskie zeszyty".

Obecnie Osipa Mandelsztama stawia się - obok Borysa Pasternaka, Anny Achmatowej, Mariny Cwietajewej i Iosifa Brodskiego - na panteonie największych poetów rosyjskich XX wieku.

W latach 1934-1937 Mandelsztam przebywał na zesłaniu, na osobisty rozkaz Józefa Stalina, początkowo w Czerdyniu, a później w Woroneżu. W maju 1938 Mandelsztam został ponownie aresztowany i skazany na pięć lat pobytu w obozie za działalność antyrewolucyjną. Nie było jednak szans, by przeżył wyrok. Był bowiem u skraju fizycznej wytrzymałości i trudność sprawiało mu samo utrzymanie się na nogach.

Zmarł 27 grudnia 1938 w łagrze tranzytowym Wtoraja Rieczka (Вторая Речка) pod Władywostokiem (Rosyjska Federacyjna SRR) w drodze na Kołymę. Jako oficjalną przyczynę śmierci podano zawał serca. Ciało złożono we wspólnej mogile.

Na język polski tłumaczony m.in. przez Stanisława Barańczaka, Marię Leśniewską, Ryszarda Przybylskiego, Jarosława Marka Rymkiewicza, Adama Pomorskiego, Jerzego Pomianowskiego, Zbigniewa Dmitrocę...