Paul Celan: Große, glühende Wölbung / Wielkie, płonące sklepienie (tł. Ela Binswanger)

LOGOWANIE

Wiersz powstał po lekturze książki Pascuala Jordana "Das Bild der modernen Physik" ("Obraz współczesnej fizyki"). U Jordana jest mowa o wniosku Maxa Plancka (z 1900 roku), że gdyby Wszechświat był nieskończony, to płynące zewsząd światło nieskończonej ilości gwiazd musiałoby się jawić jak jedno rozpalone słońce na całym sklepieniu. Powstała więc teoria o "uciekającym" Wszechświecie...

Przemek Berg w artykule o tytule "Rozszerzanie Wszechświata – szybsze niż myśleliśmy" (Polityka, 7.2.2017) pisze m.in.:

Kiedy w 1929 r. Edwin Hubble stwierdził, że galaktyki – których istnienie sam zresztą odkrył pięć lat wcześniej – oddalają się coraz szybciej w miarę wzrostu odległości, narodziła się nowoczesna nauka o Wszechświecie. Pochodną tego odkrycia było ustanowienie tzw. stałej Hubble’a. Mówi ona o tym, jak szybko Wszechświat się rozszerza, a dokładnie, o ile kilometrów rośnie co sekundę każdy megaparsek przestrzeni (megaparsek to milion parseków, a parsek to 3,26 lat świetlnych). Początkowo wyznaczano tę stałą na kilkaset kilometrów na sekundę w megaparseku, potem stwierdzono, że wartość ta jest istotnie mniejsza – kilkadziesiąt kilometrów na sekundę. [...]

W końcu XX w. badacze zajmujący się gwiazdami supernowymi – czyli bardzo dużymi, które pod koniec swojego krótkiego życia wybuchają – stwierdzili, że gwiazdy te są nieco słabiej widoczne, niżby to wynikało z wcześniejszych obserwacji i wyliczeń, a więc że są dalej niż sądzono. Dotyczyło to szczególnie pewnego typu supernowych o charakterystycznych krzywych blasku, służących za tzw. świece standardowe przy wyznaczaniu znacznych odległości kosmicznych. To z kolei dało uczonym możliwość odkrycia, że Wszechświat rozszerza się coraz szybciej, a tempo jego ekspansji rośnie. Saul Perlmutter, Brian Schmidt i Adam Reiss otrzymali za to odkrycie Nagrodę Nobla w 2011 r. Teraz grupa uczonych skupiona w międzynarodowym programie badawczym H0LiCOW, kierowana przez astrofizyk Sherry Suyu z Instytutu Maxa Plancka w Niemczech, ustaliła z niezwykłą precyzją – i dość niezwykłą metodą – wartość stałej Hubble’a. Wynosi ona 71,9 km na sekundę na megaparsek. To szybciej o kilka kilometrów niż oszacowane dotąd najdokładniej, w 2015 r., przez sondę Planck tempo rozszerzania się Wszechświata.

Więc świat nie tylko ucieka, ale ucieka coraz szybciej... dokąd tak pędzi? Przeciwko jakiemu końcowi?

ilustracja: "Hubble"-Teleskop: NASA / ESA / STScI / AURA / Hubble Collaboration

Przypisy:
[1]:

Paul Celan: Wielkie sklepienie żaru

(tł. Feliks Przybylak)

WIELKIE SKLEPIENIE ŻARU

z tą

na zewnątrz - i na wskroś -

ryjącą czarnogwiazd chmarą:

na skrzemieniałym czole barana

wypalam ten obraz, między

rogami, pośrodku,

gdzie w śpiewie ich skrętów

wzbiera siła

okrzepłych mórz serca.

o co

waliłby głową?

Świata nie ma, muszę cię dźwigać.

[2]:

ad "rój czarnych gwiazd": czarne gwiazdy to w znane nam dziś "czarne dziury", ale Celan nie mógł znać tej nazwy w 1967 roku, bo użyto jej po raz pierwszy w 1969 roku

ad "piętno": marka, znak wypalany na czole (ciele) zwierzęcia w celu oznakowania go

Ciekawostkowo:

Piętnowanie - wypalenie rozgrzanym do czerwoności metalem znaków na ciele skazanego w celu jego późniejszego rozpoznania. Kara stosowana powszechnie w sądownictwie w okresie średniowiecza, ale wykonywana jeszcze i w XIX wieku. W Anglii została usunięta z Kodeksu Karnego w 1829 roku, natomiast w wojsku zaprzestano jej stosowania dopiero w 1879 roku.

Do jej wykonania używano metalowych pieczęci, w średniowieczu zazwyczaj w kształcie krzyża, jednak każde miasto miało swój znak. Na karę tę skazywano najczęściej kobiety, które uprawiały nierząd w mieście innym niż miejsce zamieszkania (w owych czasach również funkcjonowały tzw. domy publiczne), wygnańców oraz osoby, które dopuściły się profanacji kościoła (stąd znak krzyża). Pieczęć wypalano najczęściej na policzku lub czole, aby każdy mógł widzieć, że dana osoba jest winna.

W 1637 roku adwokat angielski William Prynne za publikowanie pism atakujących biskupów Kościoła anglikańskiego został skazany na dożywocie oraz napiętnowanie. Na policzkach wypalono mu litery SL, był to skrót od określenia schismatic libeller (zdradziecki oszczerca). We Francji w 1785 roku kobiecie która dokonała kradzieży wypalono literę V od słowa voleuse (złodziejka). W 1829 roku Aleksandrowi Leightonowi oskarżonemu o rozpowszechnianie książki atakującej m.in. króla i duchowieństwo wypalono na policzkach litery SS będące skrótem od określenia sower of sedition (siewca wywrotowych poglądów).

W koloniach brytyjskich w XVIII wieku piętnowanie było stosowane jako sposób oznaczenia przynależności niewolników przez ich właścicieli.

[3]:

ad "na ... czole Barana": (moim zdaniem) chodzi tu o Gwiazdozbiór Barana, bo dopiero wtedy wiersz ma sens (dlatego dużą literą "Barana") - Baran (łac. Aries, dop. Arietis, skrót Ari) - 39. co do wielkości gwiazdozbiór znajdujący się pomiędzy Andromedą i Bykiem. Pomimo swej niewielkiej jasności odgrywał dużą rolę w astronomii (a właściwie astronomii dawniej będącej z astrologią), w Baranie bowiem znajdował się punkt przecięcia ekliptyki i równika niebieskiego, tzw. punkt Barana. Przejście Słońca przez ten punkt (w momencie równonocy wiosennej) oznacza początek astronomicznej wiosny na półkuli północnej. Obecnie na skutek precesji Ziemi punkt Barana przesunął się do sąsiedniego gwiazdozbioru Ryb (od 67 r.n.e., a za 600 lat będzie już w Wodniku. Baran jest także znakiem Zodiaku (21.3 - 20.4 ).

Gwiazdy Barana przedstawiały w starożytnych kulturach odrodzenie, bo łączyły się z wiosenną równonocą. Później zaczęły reprezentować słynnego barana ze Złotym Runem. Już Sumerowie widzieli w gwiazdach tego gwiazdozbioru obraz barana, a kolejne cywilizacje włączały go do własnych mitologii. Jego nazwa wywodzi się od mitologicznego skrzydlatego złotego barana Chrysomallosa.

[4]:

Paul Celan: Wielkie rozżarzone sklepienie

(tł. Ryszard Krynicki)

WIELKIE, ROZŻARZONE SKLEPIENIE

z rojem

przekopujących się na zewnątrz i na wskroś

czarnych gwiazd:

na skamieniałym czole barana

wypalam ten obraz, pomiędzy

rogami, do wewnątrz,

w śpiewie ich skrętów,

nabrzmiewa szpik

skrzepłych mórz serca.

nie wali głową?

Świat odszedł, muszę cię dźwigać.

[5]:

Paul Celan: Wielkie sklepienie żaru

(tł. Ryszard Mierzejewski)

WIELKIE SKLEPIENIE ŻARU

z rojem

na zewnątrz i na wskroś

czarnych gwiazd.

Na zakrzepłym czole barana

wypalam ten obraz między

rogami pośrodku

zwojów śpiewu który

nabrzmiewa szpikiem

zakrzepłych mórz serca.

Dla-

czego

nie biegnie?

Świat odszedł stąd, muszę cię dźwigać.

czytaj też:

Paul Celan: Solve / Coagula (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: Sibirisch / Syberyjsko (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: DIE KRÜGE / KRUŻE (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: SOVIEL GESTIRNE / MIRIADY GWIAZD (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: [NACHTS] / [NOCĄ] (tł. Ela Binswanger)

zapisz jako pdf
zapisz jako doc (MS Word)
drukuj

KOMENTARZE

Grudzień

Śr

LOGOWANIE

NEWSLETTER

WYSZUKIWARKA