Paul Celan: Huhediblu

Ciężko, ciężko, ciężko 

myślący

na ścieżkach i śluzach słów.

I - tak -

fąfle feme-poetów

pełzają i paplają, gdaczą i gęgają,

wymysły wypisują.

Wyczytane z

ręki i wyssane z palca, ponadto

przeinaczane pisma pewnego

proroka, słabe odpryski jego imienia, jako

dopiski, wypiski, przypiski, pod

datą Dnia Nigdy-Więcej-Człowiek-Człowiekiem we wrześniu -:

Kiedy,

kiedy zakwitają, kiedy,

kiedy kwitną te, te kwiaty-do-zabicia, te Hühendiblüh,

tak, te, te wrześniowe

róże?

Zakwitać - zabijać... Tak, kiedy?

Kiedy, kiedykiedy,

kiedy to szaleństwo, tak, ten szał, -

wann, wannwann ten Wahnwann, tak, ten Wahn, -

Bracie

oślepiony, bracie

wykluczony, czytasz,

to tutaj, to:

dis-

parates -: Kiedy

kwitnie, to Kiedy,

to Skąd, to Dokąd i co

i kto

się wy- i prze- i dożywa sam w sobie,

Dominująca Nuta na Osi, Tellus, w swojej

gorliwie

służalczo 

wsłuchującej się duszy,

Dominującego Tonu na Osi głęboko

We Wnętrzu

osadzonego miejsca gwiezdnie kuliście obłej uniżoności? Ponieważ

porusza się, jakby nie było, w rytmie serca.

Ten ton, och,

ten och-ton, ach,

to a i o,

to, och-znów-ta-szubienica, to ach-wznosi-się,

na starych

łąkach kwitną mandragory,

jako zwykły-zdobny chwast,

jako chwast tu, tu jako pogarda, tu jako słowo-siekiera,

przy-

miotnie, tu wchodzą

miękko w człowieka, cienie,

zauważa się, wszystko

było przeciw -

świąteczny deser, nie więcej -:

skromny,

zgodnie z czasami i legalnie

Schinderhannes bierze się do roboty,

społecznie i alibi-wyczarowująco, i

juleczka, juleczka, domowa bułeczka:

egzystencjalne czknięcie,

czkaj, gilotyno, tnij - call it (hott!) 

love.

Oh quand refleuriont, oh roses, vos septembres?

(tł. Ela Binswanger)

*

Wiersz "Huhediblu" datowany na 13 września 1962 roku odnosi się do dnia 15 września 1935, kiedy to ogłoszone zostały Ustawy norymberskie, Nürnberger Rassengesetze - "norymberskie ustawy rasowe" - uchwalone przez niemiecki Reichstag, w tym samym dniu ogłoszone na zjeździe NSDAP (Reichsparteitagu) w Norymberdze, a dzień ten nazwano "Dniem Człowieka", który był de facto "Dniem Hańby Człowieka". Wiersz uchodzi za jeden z trudniejszych do przetłumaczenia, ponieważ jest pełen gry słów, metafor, powtórzeń, aliteracji... odniesień, bez znajomości których nie sposób wiersz zrozumieć. (oryg. w przypisie)

ad "Huhediblu" i "Hühendiblüh": słowa te, to zlepki kilku słów z morfemami (morfem - najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe). 

Z obszernego (francuskiego) tekstu na temat języka/języków Celana autorstwa Dirka Weissmanna na przykładzie wiersza "Huhediblu" zatytułowanego "Monolinguisme, plurilinguisme et translinguisme chez Paul Celan", trawestuję:

Przeinaczonym przez Celana cytatem z wiersza Verlaine’a "L’espoir luit comme…" z jego tomu "Sagesse" (1880) "Ah! quand refleuriront les roses de septembre!" - "Ach, kiedy zakwitną róże września!", zamyka się wiersz - "Oh quand refleuriont, oh roses, vos septembres?" - "Ach! kiedy znów zakwitną, och, wasze wrześnie?”. Drugi element, francuski czasownik "tuer", "zabijać", nawiązuje do innego matrycowego intertekstu "Huhediblu", wiersza "Schinderhannes" z "Alcools" d’Apollinaire (1913). Cytat ten, obok verlainowskiego motywu kwitnienia (róż), wkomponowany jest w złożoną transjęzykową tkaninę, na którą składają się słowa "fleurir - blühen" ("kwitnąć") i "tuer - töten” ("zabijać", u Celana przez "palenie poetów i róż") oraz zestaw hybrydowych morfemów: „hue (r) /hü/(b)uhen”. Te dwa wiersze Verlaine’a i Apollinaire’a zostały także przetłumaczone przez Celana. (w przypisie 3:  la guêpe - à - après - les rêves; przypis 4: la forêt - près - soûle - à)

ad " fąfle feme-poetów": "Bälge" to "bachory" itp., u mnie "fąfle" z powodu "f-f", czy "Feme-Poeten" znaczyłoby "zniewieściali poeci"? Może. I tak zostawiam jak jest. Tytuł wskazywałby, że Celan nabija się ze współczesnych mu spolegliwych poetów/pismaków niby coś tłumaczących, ale tak, żeby nic nie wytłumaczyć.

ad "Dnia Nigdy-Wiecej-Człowiek-Człowiekiem": u Celana "Nimmermenschtag"

ad "wann, wannwann ten Wahnwann, tak, ten Wahn -": postanowiłam dodać ten (u mnie) niemiecko-polski wers, żeby widać było tę grę słów "wann" ("kiedy") - "Wahn" ("szał", "szaleństwo"), które robią ten wiersz

ad "dis- / parates": "roz- / różnieni"

ad "Dominujący Ton na Osi": po niem. "Achsenton", pojęcie z muzyki, w wierszu 2x wyróżniony, dlatego u mnie dużymi literami.

ad "Tellus": łac. Ziemia - w mitologii rzymskiej bogini płodności, opiekująca się zbiorami. Uważana za matkę rodzaju ludzkiego, sprzyjała jego powiększaniu się. Tu w sensie: grunt, podłoże, podstawa.

ad "Schinderhannes": rodzinna firma restauratorów i piekarzy, a wcześniej, w XVIII-wieczny ludowy niemiecki rozbójnik, cytat z poematu Apollinaire'a, a chodzi o motyw zabójstwa (zabarwionego antysemityzmem, przypisy 4 i 5)

ad " juleczka, juleczka": po niem. "das Julchen, das Julchen", ulubiona "wiejska" bułeczka (chlebek) Niemców z chrupiącą skórką. 

ad "call it hot(t) / love": odnosi się to do okrzyków woźniców do koni: "hetta wio" ("wiśta wio") - "w prawo" ("w lewo"), użytych w niemieckiej sentencji w sensie "niemożności wykonania tych poleceń jednocześnie", czyli "stania w kropce": "Die Linke- und die Rechtsintellektuelle? Die Hüh- und die Hot(t)-Intellektuellen" - Lewicowi i prawicowi intelektualiści? Intelektualiści Huh i Hot(t). (przypis 7)