Dzięki Markowi Sztarbowskiemu mam także tłumaczenie zrobione (wygenerowane) przez SI, oraz komentarz SI:

Porównując tłumaczenia Eli Binswanger i moje [czyli SI], można zauważyć kilka różnic w podejściu do przekładu, które mają wpływ na odbiór wiersza:

### Tłumaczenie Eli Binswanger:

**Paul Celan: Sekret paproci**

W krypcie mieczy zielone jak liść serce przegląda się w cieniach.

Ostrza są nagie: kto w chwili śmierci nie ociąga się wobec luster?

Także tu podawana jest w dzbanach żywa melancholia:

Kwiatowo zaciemnia się, nim wypiją, jakby to nie była woda,

jakby tu była stokrotką, odpytywaną po mroczniejszej miłości,

po czarniejszym uczuciu w łóżku, dla cięższych włosów?

Ale tutaj martwimy się tylko połyskiem żelaza,

a jeśli coś tu jeszcze rozbłyska, to jest to miecz.

Zatem opróżniamy dzban ze stołu, ponieważ to lustra nas ugaszczają:

Jedno niechaj rozpęknie się na dwoje, a my w nim zieloni jak liście!

### Moje tłumaczenie:

**Paul Celan: Sekret paproci**

W sklepieniu mieczy zielone jak liść serce przegląda się w cieniu.

Ostrza są nagie: kto w chwili śmierci nie zatrzymuje się przed lustrami?

Tutaj również podają w dzbanach żywą melancholię:

Kwiatowo ciemnieje, zanim wypiją, jakby to nie była woda,

jakby była tu stokrotką, wypytywaną o mroczniejszą miłość,

o czarniejsze uczucie w łożu, dla cięższych włosów?

Ale tutaj martwimy się tylko o blask żelaza,

a jeśli coś tu jeszcze błyszczy, to jest to miecz.

Opróżniamy dzban ze stołu, ponieważ to lustra nas goszczą:

Jedno niech pęknie na dwoje, a my w nim zieloni jak liście!

### Analiza i ocena:

1. **Pierwsza linijka**:

- **Binswanger**: "W krypcie mieczy zielone jak liść serce przegląda się w cieniach."

- **Moje**: "W sklepieniu mieczy zielone jak liść serce przegląda się w cieniu."

- **Ocena**: Oryginał mówi o "Gewölbe", co tłumaczy się jako sklepienie. "Cień" jest bardziej wierny liczbie pojedynczej w oryginale.

2. **Nagie ostrza**:

- **Binswanger**: "kto w chwili śmierci nie ociąga się wobec luster?"

- **Moje**: "kto w chwili śmierci nie zatrzymuje się przed lustrami?"

- **Ocena**: "Zatrzymuje się" jest bardziej zbliżone do dosłownego znaczenia oryginału "säumte".

3. **Żywa melancholia**:

- **Binswanger**: "Kwiatowo zaciemnia się, nim wypiją, jakby to nie była woda,"

- **Moje**: "Kwiatowo ciemnieje, zanim wypiją, jakby to nie była woda,"

- **Ocena**: "Ciemnieje" lepiej oddaje proces stopniowego pogłębiania się ciemności.

4. **Stokrotka**:

- **Binswanger**: "odpytywaną po mroczniejszej miłości,"

- **Moje**: "wypytywaną o mroczniejszą miłość,"

- **Ocena**: "Wypytywaną" jest bardziej naturalne w polskim języku.

5. **Końcowe linie**:

- **Binswanger**: "Jedno niechaj rozpęknie się na dwoje, a my w nim zieloni jak liście!"

- **Moje**: "Jedno niech pęknie na dwoje, a my w nim zieloni jak liście!"

- **Ocena**: "Pęknie" jest bardziej bezpośrednie i mniej archaiczne niż "rozpęknie się".

### Ogólna ocena:

Tłumaczenie Eli Binswanger jest wierne i dobrze oddaje wiele aspektów oryginału. Moje tłumaczenie stara się być bardziej dosłowne, zachowując jednocześnie naturalność języka polskiego. Oba tłumaczenia mają swoje zalety, a różnice są subtelne. Wydaje się, że moje tłumaczenie może być nieco bardziej zwięzłe i precyzyjne w oddaniu niuansów oryginału.

(...)

I moja dyskusja z uwagami SI:

@1: SI pisze: "Oryginał mówi o "Gewölbe", co tłumaczy się jako sklepienie". Otóż  "Gewölbe" to także "(sklepiona) piwnica", lub krypta (bo krypta jest sklepiona, co jest w samej nazwie "krypta") i tu - logicznie rzecz biorąc - pasuje jedynie krypta, bo mamy temat śmierci i zarazem miejsca, gdzie są (wystawione) miecze, a miecz, to narzędzie do zabijania (przecinania) życia, a zarazem w wybłyszczonej klindze miecza (zwanej też brzeszczotem, od brzasku, "jaśnienia") można się przejrzeć jak w lustrze.

Etymologia: Krypta (łac. crypta z gr. krypte "kryjówka") - przesklepione pomieszczenie znajdujące się pod posadzką kościoła, pierwotnie służące do przechowywania relikwii, później coraz większe, służyło jako miejsce pochówków. W starożytności kryptą nazywano podziemny, sklepiony korytarz lub salę, w okresie starochrześcijańskim - pomieszczenie w katakumbach, gdzie znajdował się grób świętego.

Podsumowując: Tu musi być krypta, cały wic w tej krypcie, ukrytym, podziemnym, wilgotnym miejscu, budzącym grozę, bo schodzącym do krainy śmierci.

Ciekawostkowo: dziś w piwnicach pod starymi budynkami mogą być kluby, sale koncertowe lub galerie. Tzw. Nowa Zielona Krypta (Neues Grünes Gewölbe) w Dreźnie, gdzie znajduje się największy zielony diament świata, tzw. Drezdeński Zielony (der "Dresdner Grüne"), największy skarb króla Augusta (III) Mocnego, to przykład takiej sklepionej piwnicy przekwalifikowanej na galerię. Że "zielona" krypta i "zielony" diament zbiegają się z "zielonym" jak liść sercem, to przypadek.

I to drugie słowo "der Schatten", które SI tłumaczy jako "cień", mianownik l.poj., ale błędnie, bo to jest dopełniacz l.mn., który wygląda tak samo, to też "der Schatten" (to homonimy), ale jest w innym przypadku, a mianowicie dopełniaczu l.mn. kogo? czego?. Tak wygląda odmiana słowa "der Schatten" przez wszystkie cztery niemieckie przypadki. W wierszu w tym zdaniu podmiotem (w mianowniku) jest "zielone [...] serce", po polsku gdzie?: "w cieniu" jest w miejscowniku - w kim? w czym? - Dwóch podmiotów w zdaniu nie może być. Po polsku "w cieniach" to miejscownik (tego przypadku w niem. nie ma, niemiecki radzi sobie ze swoimi czterema przypadkami inaczej).

@2:

Binswanger: "kto w chwili śmierci nie ociąga się wobec luster?"

SI: "kto w chwili śmierci nie zatrzymuje się przed lustrami?"

I ocena: "Zatrzymuje się" jest bardziej zbliżone do dosłownego znaczenia oryginału "säumte".

Otóż dosłowne tłumaczenie to też "waha się", a u mnie jest "nie ociąga się" w znaczeniu "kto nie unika", bo kto w chwili śmierci chciałby się przejrzeć w lustrach ukazujących prawdę o sobie? Może też być inny powód unikania luster: wg starego obyczaju lustra zasłaniano czarnym materiałem lub odwracano do ściany, gdyż wierzono, że dusza, która przejrzałaby się w lustrze zostałaby uwięziona i nie  mogłaby opuścić domu. Tłumaczenie SI nie oddaje tego sensu.

@3:

Binswanger: "Kwiatowo zaciemnia się, nim wypiją, jakby to nie była woda"

SI: "Kwiatowo ciemnieje, zanim wypiją, jakby to nie była woda"

- Ocena SI: "ciemnieje" lepiej oddaje proces stopniowego pogłębiania się ciemności.

W oryginale jest: 

"blumig finstert sie hoch", "hoch finstern" znaczy coś jak "głęboko ciemniejąc", czy "zaciemnia się" czy "ciemnieje", to w sumie to samo, wymieniam na "zapada się w ciemność", żeby lepiej oddać proces ciemnienia

@4:

- Binswanger: "odpytywaną po mroczniejszej miłości"

"po mroczniejszej miłości" miałam w pierwszej wersji, nim wymieniłam, SI już zrobiła swoją analizę

SI: "wypytywaną o mroczniejszą miłość"

Ocena: "wypytywaną" jest bardziej naturalne w polskim języku.

moja ocena: "odpytywaną" czy "wypytywaną" to to samo (niech mi już SI nie tłumaczy, co jest bardziej naturalne w języku polskim ;) ), 

SI próbuje uzasadnić swoje tłumaczenie słowa "Gewölbe" na "sklepienie" i porównuje "sklepienie niebieskie" ze "sklepieniem w architekturze":

Kojarzenie paproci ze sklepieniem może dodać warstwy symboliki do interpretacji wiersza Paula Celana "Das Geheimnis der Farne". Oto kilka możliwych skojarzeń i interpretacji, które mogą pomóc w zrozumieniu tego połączenia:

### 1. Sklepienie jako Natura

**Sklepienie nieba**:

- Paprocie, rośliny, które często rosną w cieniu lasów i pod osłoną drzew, mogą być metaforycznie połączone ze sklepieniem nieba, które je osłania i chroni.

- Sklepienie nieba może symbolizować naturę jako całość, pod której ochroną rosną paprocie. Paprocie są często symbolem tajemnicy i przetrwania, ponieważ rosną w zacienionych, wilgotnych miejscach, gdzie inne rośliny mogą mieć trudności z przetrwaniem.

### 2. Sklepienie jako Kosmiczna Struktura

**Sklepienie kosmiczne**:

- W poezji sklepienie nieba często bywa przedstawiane jako kosmiczna struktura obejmująca wszystko, co żyje na Ziemi. W takim kontekście paprocie mogą być postrzegane jako małe, ale istotne elementy tej większej całości.

- Symbolika paproci w połączeniu ze sklepieniem kosmicznym może podkreślać cykl życia i śmierci, natury i przemijania.

### 3. Paproć jako Symbol Życia i Przetrwania

**Sklepienie architektoniczne**:

- W kontekście architektonicznym, sklepienie jest strukturą wspierającą, podtrzymującą i obejmującą przestrzeń. Paprocie, rosnące w zacienionych miejscach, mogą symbolizować życie, które trwa nawet w trudnych warunkach.

- W takim ujęciu, paproć pod sklepieniem może być metaforą życia, które znajduje sposób na przetrwanie pod ochroną struktur większych i bardziej trwałych niż same rośliny.

### Interpretacja w Kontekście Wiersza

- Celan mógł użyć paproci jako symbolu tajemnicy, przetrwania i cienia, które doskonale współgrają z mroczną atmosferą "sklepienia" (czy to jako nieba, czy struktury architektonicznej).

- Paprocie, ukryte w cieniu sklepienia, mogą również symbolizować ukryte aspekty ludzkiej natury, melancholię i refleksję, które są istotne dla tonu wiersza.

### Podsumowanie

Połączenie paproci i sklepienia wzbogaca wiersz o warstwę znaczeń związanych z naturą, przetrwaniem i strukturami ochronnymi. Sklepienie jako niebo lub architektoniczna struktura może symbolizować ochronę, przestrzeń i cykl życia, podczas gdy paproć reprezentuje życie i tajemnicę przetrwania w cieniu tych większych struktur.

(...)

Moja interpretacja wiersza jest inna, w wierszu ważne jest "zielone jak liść serce" i "zieleń paproci", magiczny sekret paproci, chodzi o to, że paproć ma wiecznie zielone liście, a w pękniętym na pół lustrze można by tę żywą zieleń zatrzymać (w obu kochających się sercach), zieleń pozostałaby żywa nawet po śmierci. Jest też ten obyczaj noszenia wisiorka, czy kolczyków w kształcie serca z prawdziwymi liśćmi paproci zatopionymi w krystalicznej żywicy jubilerskiej.

Mamy też odmianę paproci zwaną mieczykowatą - po łacinie nephrolepis (po niem. Schwertfarne, po ang. sward farn) inaczej nephrolepis cordata, lub nephrolepis cordifolia (paproć o liściach w kształcie serc) czyli w łacińskiej nazwie mamy serce "cor" jak np. w powiedzeniu "cor cum cordia"  (serce z sercem) mamy połączenie serc, i "cor" jak w słowie concordia - zgoda, harmonia. 

czytaj też:

KOMENTARZE