Irena Klepfisz: DI RAJZE AHEJM / PODRÓŻ DO DOMU

1. Der fencter / Okno

Ona patrzy przez okno.

Wszystko jest obecne.

Cienie przeszłości

padają nie tutaj.

To jest pustynia

myśli ona.

A nasze języki stały się

suche   pustynia

wysuszyła na wskroś nasze języki   i

zapomnieliśmy mowy.

Ona patrzy przez okno,

Wszystko jest obecne.

2. Wider a mol / Raz jeszcze

Wider a mol 

próbuje

wznieść się ponad okoliczności.

Za wiele jest wątpliwości

tego ranka

jedn frimorgn

każdego ranka

zobaczyć co można wyrwać

z nieświadomości

zatłoczonego mroku

fun ir zikorn

jej pamięci

jest tutaj

di gance geszichte

fun folk

cała historia

narodu.

Wider a mol

sięga

i próbuje trzymać się

przywierając

jak tonący

człowiek

do niepewnej deski.

Ober der jam iz grojs

ale morze jest ogromne

un di welt

a świat

afile greser

nawet większy

afile greser.

3. Zi flit / Ona leci

Zi flit

wi a fojgl

jak ptak

zi flit

ibern jam

ponad morzem

iber di berg

ponad górami.

Curik

curik   z powrotem

z powrotem

zi flit

i siada

ojf a bojm

na drzewie

lebn a mojer

fun a bejs ojlem

muru

cmentarza

4. A bejs ojlem / Cmentarz

Der mojer mur

ojf der zajt

po tamtej stronie

un ojf der zajt

i po tej stronie

ojf bejde zajtn po obu stronach

Ojf der zajt

a kejwer

po tamtej stronie

grób

ojf der zajt

a wistenisz

po tamtej stronie

pustkowie.

Der mojer

a bejs-ojlem

ojf der zajt

un ojf der zajt.

5. Kaszes / Pytania

In welchn jor?

w którym roku?

Mit wemen?

z kim?

Di sibes?

przyczyny?

Der rezultat?

skutek?

di geszichte

historia

fun der milchome

wojny

fun dem szolem

pokoju

fun di lebn geblibene

ocalałych

cwiszn fremde

wśród obcych

ojf der zajt

z tej strony

cwiszn mejsim

wśród upiorów

ojf der zajt

po tej stronie.

6. Zi szemt zich / Ona się wstydzi.

Zi szemt zich.

Zapomniała

alc fargesn

zapomniała wszystko.

Do kogo mogę mówić?

zastanawia się

di mame matka

der tate ojciec

di bobe babcia

der zejde dziadek

di owes przodkowie

alc

alc fargesn

zapomniała wszystko

di gance miszpoche

całą rodzinę

dos folk

naród.

Mit wemen

ken ich redn?

z kim mogę rozmawiać?

di mejsim farsztejen

mir afile nit

nawet upiory mnie nie rozumieją.

7. In der fremd / Na obczyźnie

Wi azoj? jak

zastanawia się

powinnam mówić?

Welche werter

jakich słów

powinnam używać

in der fremd

na obczyźnie?

Zog

blojz dem emes

mów

tylko prawdę

kajn lign nit

żadnych kłamstw.

Zi gedenkt

ona pamięta

di lekcjes

lekcje

di princypn

zasady.

un zin szwajgt

i ona

milczy.

8. Di cung / Język

Zi szwajgt.

Di werter feln ir.

brakuje jej słów

i wszystko co może wydobyć

jest dźwiękiem

nieartykułowanym dźwiękiem

a

der klang

dźwięk

o

dos wort

słowo

u

di cung

język

o 

dos loszn

mowa

e

di trern

łzy

9. Di rajze ahejm / Podróż do domu

Zi flit

ona leci

wi a fojgl

jak ptak

wi a mes

jak upiór.

Zi flit

iber di berg

ponad górami

ibern jam

ponad morzem.

Curik

curik    z powrotem

z powrotem

In der fremd

na obczyźnie

iz ir hejm jest jej dom.

Do

tutaj

ot do

właśnie tu

muz zi lebn

musi żyć.

Ire zichrojnes

jej wspomnienia

staną się pomnikami

ire zichrojnes

będą rzucać cienie.

(tł. z ang. Bella Szwarcman-Czarnota, z: "Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz", wyd. Austeria, 2018)

Irena Klepfisz (ur. 17 kwietnia 1941 w Warszawie) - żydowska pisarka, publicystka, tłumaczka i działaczka społeczna, feministyczna i LGBT, wykładowczyni m.in. w Barnard College. Inicjatorka kilku antologii, działa na rzecz przywrócenia poetkom i pisarkom tworzącym w jidysz należnego im miejsca.

Stworzyła własną eksperymentalną, dwujęzyczną poezję jidysz-angielską, która stanowi odpowiedź na dylematy świeckiej tożsamości żydowskiej i pytanie o to, czym może być dziedzictwo kultury jidysz. Autorka m.in. "Dreams of An Insomniac: Jewish Feminist Essays, Speeches and Diatribes" ("Sny o bezsenności: Żydowskie eseje, przemówienia i rozmowy feministyczne") (1990)

Urodziła się w warszawskim getcie. Ewakuowana stamtąd podczas powstania w getcie, w którym jej ojciec Michał Klepfisz, działacz Bundu, zginął w drugim dniu powstania, wraz z matką trafiła na wieś, gdzie ukrywały się do końca wojny. Przez krótki czas mieszkała w Łodzi, potem wyemigrowała do Szwecji, a w 1949 do Stanów Zjednoczonych. Tam studiowała literaturę angielską i jidysz na City College of New York i Uniwersytecie Chicagowskim.

Jej pierwszym językiem był polski. Jidysz zaczęła się uczyć dopiero w żydowskiej szkole w Łodzi. Był on jednak narzędziem codziennej komunikacji kręgu rodzinno-towarzyskiego, w którym obracała się jej matka. Uznanie przyniosły jej tłumaczenia żydowskich poetek Kadya Molodowsky i Fradl Shtok.

Zaczęła publikować w 1971. Współpracowała z magazynami feministycznymi takimi jak "Conditions" (o profilu lesbijskim) czy "Bridges", kwartalniku żydowskim o tematyce kobiecej. Była także współwydawczynią tomu "The Tribe of Dina: A Jewish Women's Anthology" ("Plemię Diny: Żydowska antologia kobieca").

W 2024 roku w wydawnictwie słowo/obraz terytoria ukazała się książka "Pomiędzy światami / Between Worlds", która obejmuje obszerny wybór wierszy, przypowieści i esejów Ireny Klepfisz. Jest to edycja dwujęzyczna zawierająca przekłady na język polski i teksty w oryginale.

Działała w organizacjach feministycznych, lesbijskich, a także w świeckich stowarzyszeniach żydowskich. Współzałożyła The Jewish Women's Committee to End the Occupation of the West Bank and Gaza (Komitet żydowskich kobiet na rzecz zakończenia okupacji Zachodniego Wybrzeża i Gazy).  

Wybór i opracowanie: Ela Binswanger, na zdjęciach Irena Klepfisz, Łódź 1946, Chicago 1962, Warszawa 2019 (warszawskie zdj. Gabi von Seltmann)

czytaj też:

KOMENTARZE