Paul Celan: Bądź, kim jesteś

BĄDŹ, KIM JESTEŚ, zawsze.

Stant up Jherosalem inde 

erheyff dich

Kto by nie zerwał więzi z tobą,

inde wirt 

erluchtet

zwiąż ją na nowo, dobytym z pamięci,

łykałem haustami namuł, w wieży,

język, ciemności lizenę,

kumi

ori.

(tł. Ela Binswanger)

*

Paul Celan: Ty bądź jak ty

TY BĄDŹ JAK TY, zawsze

Wstań, oświeć się,

Jeruzalem

A gdy kto przetnie węzeł ku tobie,

bo przysslo światło

thwoie

zawiąż go znów, w pamięci,

łykałem grudki błota, we wieży

mowo, lizeno ciemności,

kumi

ori.

(tł. Ryszard Krynicki)

*

Paul Celan: Ty bądź jak ty

TY BĄDŹ JAK TY, zawsze

Stand vp Jherosalem inde

erheyff dich

Też ten, który wstęgę rozciął ku sobie,

inde wirt

erluchtet

zwiąże ją na nowo, w pamiętaniu,

kawałki błota połknąłem, w wieży,

mowę, ciemności lizenę,

kumi

ori.

(tł. Martin Suchanek)

*

Paul Celan: Du sei wie du

DU SEI WIE DU, immer.

Stant up Jherosalem inde 

erheyff dich*

Auch wer das Band zerschnitt zu dir hin,

inde wirt 

erluchtet*

knüpfte es neu, in der Gehugnis, 

Schlammbrocken schluckt ich, im Turm, 

Sprache, Finster-Lisene,

kumi

ori.

Paris, Rue d'Ulm, 3.12.1967, z: „Lichtzwang”, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1970

W czerwcu 1967 miała miejsce tzw. wojna sześciodniowa (zwana też wojną czerwcową) między Izraelem, a Egiptem, Jordanią i Syrią; w wojnę zaangażowane były także inne państwa arabskie: Irak, Arabia Saudyjska, Kuwejt i Algieria.

23 listopada 1967 Celan obchodził 47 urodziny. Biograf Celana John Felstiner pisze: Im bardziej jego czas stawał się późny, tym „późno” było pełniejsze, w pełni oczekiwane, ale i rozpaczliwe. Nic nie unaocznia tego procesu lepiej niż wiersz "Ty bądź jak ty" [tł. Ryszard Krynicki] z 3 grudnia 1967. Poemat ten, w którym wersy Celana przeplatają się ze średniowieczną niemiecką interpretacją Izajasza pióra Mistrza Eckharta, i który się słowami samego proroka, jest dowodem jednocześnie za i przeciw przekładowi /.../ nie jesteśmy w stanie w pełni oddać oryginału /.../ mesjańskie słowo jest "tłumaczone", czyli "przenoszone" przez wieki /… większość Niemców je rozumiała, czując jednak dystans historyczny, cofnięcie w czasie. Choć w Niemczech epoki Eckharta Żydów okrutnie prześladowano, jego niemiecki wyprzedza niemczyznę nazistów o siedem stuleci. Na długo przed "Juden raus!" ("Żydzi precz!") Niemcy słyszeli "Stand vp Jherosalem inde erheyff dich" - "powstań Jerozolimo, przebudź się" ([choć] słowa te uważano za jidiszowe, co było [błędne], ale o wymowie ironii losu.

*Słowa z kazania mistyka Mistrza Eckharta (1260-1328) w średniowiecznym języku wysoko-niemieckim - Celan czytał go w 1967 – i odnoszą się do przetłumaczonego przez św. Hieronima z IV w.n.e. z hebrajskiego na łacinę cytatu z Izajasza (60,1): Surge, illuminare, iherusalem z Biblii króla Jakuba a w wersji angielskiej i chórze "Mesjasza" Haendla brzmią tak: "Arise, shine, for thy light is come" - "Powstań! Świeć!, Bo przyszło twe światło".

*

słowa kumi ori, po hebrajsku קומי אורי , po polsku wstań i świeć w Księdze Izajasza, pieśni-modlitwie wyrażają tęsknotę, która wzmacniana przez dźwięki, łączą wszystkich w drodze do całkowitego odkupienia w myśl słów Waltera Benjamina "źródło jest celem": niemieckojęzyczni Żydzi "nie mogą unikać tej drogi, która wciąż i wciąż wiedzie od tego, co wyobcowane, ku temu, co nasze własne", zauważył tłumacz z hebrajskiego na niemiecki Biblii aż po Księgę Izajasza, a także hebrajskiej modlitwy po jedzeniu "Birkat hamazon", Franz Rosenzweig, choć zarazem uważał, że "nawet słabo rozumiane słowo hebrajskie daje więcej niż najlepsze tłumaczenie".

קומי אורי

ק֥וּמִי א֖וֹרִי כִּ֣י בָ֣א אוֹרֵ֑ךְ 

וּכְב֥וֹד יְהוָ֖ה עָלַ֥יִךְ זָרָֽח׃ 

 הִנֵּ֤ה הַחֹ֨שֶׁךְ֙ יְכַסֶּה־אֶ֔רֶץ 

וַֽעֲרָפֶ֖ל לְאֻמִּ֑ים וְעָלַ֨יִךְ֙ יִזְרַ֣ח יְהוָ֔ה 

וּכְבוֹד֖וֹ עָלַ֥יִךְ יֵֽרָאֶֽה

לֹֽא־יִשָּׁמַ֨ע ע֤וֹד חָמָס֙ בְּאַרְצֵ֔ךְ

 שֹׁ֥ד וָשֶׁ֖בֶר בִּגְבוּלָ֑יִךְ 

וְקָרָ֤את יְשׁוּעָה֙ חֽוֹמֹתַ֔יִךְ 

וּשְׁעָרַ֖יִךְ תְּהִלָּֽה

 שְׂאִֽי־סָבִ֤יב עֵינַ֨יִךְ֙ וּרְאִ֔י כֻּלָּ֖ם 

נִקְבְּצ֣וּ בָֽאוּ־לָ֑ךְ בָּנַ֨יִךְ֙ מֵֽרָח֣וֹק

Paul Celan: You be like you

YOU BE LIKE YOU, ever.

Ryse vp Ierosalem and

rowse thyselfe

The very one who slashed the bond unto you,

and becum

yllumyned

knotted it new, in myndignesse,

spills of mire I swallowed, inside the tower,

speech, dark-selvedge,

kumi ori

(tł. John Felstiner, tworząc, wedle jego własnych słów "osobliwą konstrukcję w oparciu o czternastowieczne angielskie pisma mistyczne")

*

Paul Celan: Bądź kim jesteś

BĄDŹ KIM JESTEŚ, zawsze.

Ryse up Ierosalem and

rowse thyselfe

Tym samym, który przeciąłeś więź z sobą,

and becum

yllumyned

zwiąż ją na nowo, w godnej pamięci,

rozlane błoto połknąłem, wewnątrz wieży,

mowę, lizenę ciemności,

kumi ori

(tł. z ang. tłumaczenia Ela Binswanger)

Kumi Ori - Arise shine

Isaiah 60: 1-2, 4,18

Arise, shine for your light has come

And the glory of the Lord has risen upon you

For behold darkness will cover the earth

And deep darkness the peoples

But the Lord will rise upon you

And His glory will appear upon you

Violence will not be heard again in your land

Nor devastation or destruction within your borders

But you will call your walls salvation

And your gates praise

Lift up your eyes all around and see

They all gather together, they come to you

Your sons shall come from afar

czytaj też:

KOMENTARZE