HISTORIA 16.12.2014 10:35

Książka Edwarda Dolnicka polecona przez dr. Roberta Suskiego, historyka: Fascynujący obraz angielskich badaczy żyjących w XVII wieku.

Oto wybrane przez niego cytaty na zachętę:

"Kiedy Karol II doznał udaru w 1685 roku, jego lekarze /.../ upuścili królowi dwie miarki krwi. Później zaordynowali lewatywę, środek przeczyszczający i dawkę tabaki. Upuścili kolejną miarkę krwi, wciąż bez skutku. Natarli stopy króla maścią z odchodów gołębia i sproszkowanych pereł. Przypiekali ogoloną na łyso głowę i nagie stopy rozżarzonym do czerwoności żelazem. Nic nie pomogło i władca wpadł w konwulsje. Lekarze przygotowali napój, którego głównym składnikiem było 'czterdzieści kropel wyciągu z ludzkiej czaszki'. Po czterech dniach król Karol zmarł [1] Karol zmarł 8 lutego 1685 roku po czterech dniach agonii. Do czuwających przy jego łożu dygnitarzy i członków rodziny w pewnym momencie powiedział: Umieram niezwykle długo. Mam nadzieję, że mi to wybaczycie. Przyczyną śmierci była uremia, powstała w związku z niewydolnością nerek. ".

"Aż do połowy XVII wieku każdy uznawał za rzecz oczywistą, że osoba, która poczyniła jakieś odkrycie, powinna zachować tę wiedzę dla siebie, w takim samym sekrecie, jak mapę prowadzącą do skarbu, a nie pozbywać się swojego szczęścia, ujawniając je światu. /.../ Zanim Royal Society [2] The Royal Society zawiązane w 1660, a zatwierdzone w 1662 przez Karola II, odegrało dużą rolę w rozwoju nauk przyrodniczych od XVII do XIX wieku. Od 1665 towarzystwo wydaje czasopismo naukowe Philosophical Transactions, od 1832 przeglądowo-sprawozdawcze Proceedings of the Royal Society. Znanymi Polakami wśród zagranicznych członków Royal Society byli m.in. astronom Jan Heweliusz (przyjęty w 1664), Paweł Edmund Strzelecki - przyjęty w 1853 w uznaniu zasług w eksploracji Australii (odkrycie złota), czy Edward Strasburger, polsko-niemiecki botanik. zaproponowało zmianę reguł, naukowcy próbowali osiągnąć oba cele - ogłaszali swoje odkrycia, które dawały światu znać, że rozwiązali trudne równanie albo zaprojektowali nowy mechanizm zegarowy, albo znaleźli idealny kształt łuku, jednak często szczegóły podawali szyfrem, który miał zostać odkodowany tylko pod warunkiem, że ktoś inny zakwestionował ich roszczenie do odkrycia. Nowe wezwanie do pełnej jawności oznaczało całkowitą zmianę sytuacji."

"Hooke [3] Robert Hooke jest odkrywcą podstawowego prawa elastyczności (tzw. prawo Hooke'a), wykonał wiele obserwacji mikroskopowych i teleskopowych (odkrył m.in. istnienie gwiazd podwójnych, Wielkiej Czerwonej Plamy na Jowiszu), wykonał też szkice powierzchni Marsa użyte 200 lat potem do oszacowania szybkości rotacji tej planety. Hooke odkrył też istnienie komórek (roślinnych). Przed 1665 rokiem, posługując się ulepszonym przez siebie mikroskopem, oglądał przekroje korka z dębu korkowego (podłużny i poprzeczny), ujrzał wtedy siatkowate struktury; to co widział, nie było samymi komórkami, lecz ścianami komórkowymi martwych komórek (celuloza wysycona suberyną). Obraz przypominał mu przylegające do siebie klasztorne cele, w których mieszkają mnisi, stąd wzięła się nazwa komórki (ang. cells). zwalczał wezwanie do otwartości z całej swojej mocy i nie był w tym osamotniony. Taki opór miał charakter zarówno praktyczny, jak i filozoficzny. W przeciwieństwie do Boyle’a [4] Robert Boyle w 1661 r. podał nowoczesną definicję pierwiastka chemicznego. Rozwinął chemiczną analizę jakościową, zastosował wskaźnik umożliwiający rozróżnienie roztworów kwasów oraz zasad. Niezależnie od Edme Mariotte?a sformułował tzw. prawo Boyle'a-Mariotte'a.
Jest autorem książki The Sceptical Chymist ("Sceptyczny Chemik"), w której przedstawił swoje poglądy na temat materii. Jej pierwsze wydanie było anonimowe. Uczestniczył w spotkaniach grupy uczonych, które później doprowadziły do powstania The Royal Society. , człowieka niezmiernie zamożnego, Hooke musiał zarabiać na utrzymanie. Musiał nie tylko prezentować swoje wynalazki, lecz także je patentować, tak żeby móc z nich ciągnąć zyski."

"W każdej z tych konkurencji był jeden zwycięzca i wielu przegranych. Rywale ciskali na siebie obelgi lub wściekali się w milczeniu. Spory toczyły się przez dziesięciolecia. Izaak Newton [5] Sir Isaac Newton w swoim dziele Philosophiae naturalis principia mathematica (1687 r.) przedstawił prawo powszechnego ciążenia, a także prawa ruchu leżące u podstaw mechaniki klasycznej. Niezależnie od Gottfrieda Leibniza przyczynił się do rozwoju rachunku różniczkowego i całkowego. Jako pierwszy wykazał, że te same prawa rządzą ruchem ciał na Ziemi, jak i ruchem ciał niebieskich. Jego dociekania doprowadziły do rewolucji naukowej i powszechnego przyjęcia teorii heliocentryzmu. Podał matematyczne uzasadnienie dla praw Keplera i rozszerzył je udowadniając, że orbity (w większości - komet) są nie tylko eliptyczne, ale mogą być też hiperboliczne i paraboliczne. Głosił, że światło ma naturę korpuskularną, czyli że składa się z cząstek, którym towarzyszą fale decydujące o ruchu rozchodzenia się światła. Był pierwszym, który zdał sobie sprawę, że widmo barw obserwowane podczas padania białego światła na pryzmat jest cechą padającego światła, a nie pryzmatu, jak głosił 400 lat wcześniej Roger Bacon. i John Flamsteed [6] John Flamsteed, pierwszy Astronom Królewski i założyciel obserwatorium astronomicznego w Greenwich, które rozpoczęło działalność w 1675 roku. Urząd ten uzyskał Flamsteed, nie dysponujący wyższym wykształceniem dostępnym już wówczas w Anglii, dzięki królowi. Usiłował powstrzymać publikowanie wyników swoich badań przed ich zakończeniem, jednak były one potrzebne Izaakowi Newtonowi oraz Edmundowi Halleyowi. W 1704 roku książę Danii (George) zobowiązał się do pokrycia kosztów publikacji i mimo sprzeciwów astronoma, niekompletne obserwacje zostały wydane przez Halleya, a w 1712 roku wydrukowano 400 egzemplarzy. Później Flamsteed doprowadził do spalenia 300 z nich. , pierwszy astronom królewski, nienawidzili się nawzajem. Newton toczył wojnę także z Hookiem, a Hooke gardził w zamian Newtonem, jak również Christiaanem Huygensem [7] Christiaan Huygens jako matematyk zajmował się rozwojem rachunku różniczkowo-całkowego. Podczas swoich matematycznych studiów opracował również teorię dotyczącą gry w kości, którą opublikował jego nauczyciel matematyki Frans van Schooten w 1657 roku w książce pod tytułem De ludo aleae (łac. "O grze w kości"). Była to jedna z pierwszych prac dotyczących teorii prawdopodobieństwa. Na polu fizyki prowadził szereg prac dotyczących optyki. Współpracował z Antonim van Leeuwenhoekiem. Dzięki opanowaniu przez Christiaana zasad optyki Antoni był w stanie wykonać ze szkła oraz kryształu doskonałe soczewki. Pozwoliło to na zbudowanie mikroskopów i teleskopów optycznych. Huygens i Leeuwenhoek prowadzili wspólnie obserwacje żywych komórek. , wielkim holenderskim astronomem, i wieloma innymi badaczami. Hooke nazywał swoich wrogów „psami”, „łotrami” i „szpiegami”, którzy skradli jego pomysły. Newton i Gottfried Leibniz [8] Filozofia Leibniza, niemieckiego filozofa, matematyka i prawnika, stoi w ścisłym związku z naukowymi badaniami jego czasu. W przeciwieństwie do Spinozy, u którego jednostka rozpływa się w jednej boskiej substancji, ogarniającej cały świat, Leibniz jest przeniknięty poczuciem odrębności i wartości jednostki. Świat jest dla niego zbiorowiskiem ?monad?, to jest indywidualnych jednostek siły. Jest ich nieskończenie wiele i różnią się między sobą stopniem doskonałości, tak, że nie ma dwóch monad jednakowych. Organizmy są zbiorami monad (np. nasze ciało), a dusza jest tylko monadą centralną. Monady są niezależne od zewnętrznych wpływów (jak powiada Leibniz, nie mają drzwi ani okien) i na siebie nawzajem nie oddziałują, zaś zgodność pomiędzy poszczególnymi monadami jest wynikiem harmonii przedustawnej (harmonia praestabilita), wprowadzonej przez Boga. lżyli siebie nawzajem słowami, przy których obelgi miotane przez Hooke’a brzmią czule."

"Jeśli widziałem dalej niż inni - zauważył kiedyś Newton - to tylko dlatego, że stałem na ramionach olbrzymów. Ta słynna deklaracja, przytaczana zazwyczaj jako jeden z rzadkich przykładów wycieczek Newtona na teren wspaniałomyślności, nie była całkiem takim hołdem, jakim może się wydawać. Celem Newtona było ewidentnie nie tylko pochwalenie niektórych jego poprzedników, lecz także wykpienie jego wroga, Hooke’a, człowieka drobnej postury, który o wiele bardziej przypominał garbusa niż olbrzyma."

"Znaczenie abstrakcji było kwestią kluczową, a Galileusz [9] Galileusz udoskonalił tzw. "kompas geometryczny i wojskowy", za jego pomocą można było dokładniej ustawiać działa do strzału oraz obliczyć odpowiednią ilość prochu dla wystrzelenia danej kuli armatniej. Niektóre przekazy mówią, że w roku 1600 wykonał spektakularny eksperyment dowodzący, że czas trwania spadku swobodnego nie zależy od masy ciała. Miał tego dokonać zrzucając różne przedmioty z Krzywej Wieży w Pizie. W istocie uczony wykazał tym doświadczeniem niezależność przyspieszenia ziemskiego od masy. Niektórzy autorzy twierdzą jednak, że doświadczenie to nie miało miejsca w rzeczywistości, a był to jedynie eksperyment myślowy. Uczony badał staczanie się kul po równi pochyłej. Około roku 1606-1607 skonstruował termometr. Wykorzystał w nim zależność gęstości ciała od temperatury. W 1609 roku był jednym z pierwszych, którzy używali teleskopu do obserwacji gwiazd, planet i Księżyca. 7 stycznia 1610 - odkrył księżyce Jowisza - Io, Europa, Kallisto; 11 stycznia 1610 - odkrył kolejny księżyc Jowisza - Ganimedesa. często do niego wracał. W pewnym momencie zastąpił metaforę sklepikarza bardziej poetyckim obrazem. Z pomocą abstrakcji, pisał, fakty, które na pierwszy rzut oka wydają się niemożliwe do udowodnienia… zrzucają szaty, które je ukrywały, i stają naprzeciw nas, ukazując swe nagie i proste piękno.”

"Newton był rzeczywiście w kwiecie wieku, gdy miał 23 lata, ponieważ matematyka i fizyka to zabawa dla młodych. Einstein miał 26 lat, gdy wystąpił ze swoją teorią względności. Heisenberg miał 25 lat, gdy sformułował zasadę nieoznaczoności. Niels Bohr był dwudziestoośmiolatkiem, gdy zaproponował rewolucyjny model atomu. Jeśli nie zrobiłeś czegoś wyróżniającego w matematyce do trzydziestki, już nigdy tego nie dokonasz - powiedział Ronald Graham, jeden z najbardziej poważanych dziś matematyków."

"W wieku 35 czy 40 lat, kiedy polityk wciąż jeszcze uchodzi za mało doświadczonego, kiedy lekarze w pewnych specjalizacjach dopiero niedawno zakończyli naukę, matematycy i fizycy wiedzą, że prawdopodobnie swój szczytowy moment mają już za sobą". Oto kolejna cecha, która różni humanistykę i nauki przyrodniczo-matematyczne. (Robert Suski)

"W ciągu jednego cudownego roku odkrył rachunek całkowy i różniczkowy. Newton zachował swoje odkrycie dla siebie ze względu na to, że nienawidził sporów, a bezpieczeństwo profesury w Cambridge oznaczało, że nie musiał zabiegać o uznanie. Leibniz nie opublikował wieści o odkryciu przez siebie rachunku całkowego i różniczkowego przez niemal dziewięć lat, ale jego milczenie trudniej jest wyjaśnić. Nigdy nie miał bezpiecznej pozycji jak Newton. Przez całą swoją długą karierę był zależny od kaprysów królewskich patronów, uwięziony bez końca jak w pułapce w roli intelektualnego nadwornego błazna. Tym bardziej powinien więc publikować, przynajmniej żeby uczynić swoje położenie mniej niepewnym, ale tak się nie stało."

*

Edward Dolnick, "Wielki zegar Wszechświata. Wiek geniuszy i narodziny nowoczesnej nauki" ("Clockwork Universe: Isaac Newton, The Royal Society, and the Birth of the Modern World"), wyd. Prószyński i S-ka, 2012

*

Dr Robert Suski jest adiunktem w Instytucie Historii i Nauk Politycznych UwB z doktoratem na UW. Dziękuję!

*

Krzysztof Cieślik, "Koniec świata był blisko", recenzja w "Polityce" z 7 siepnia 2012


Przypisy:
[1]: Karol zmarł 8 lutego 1685 roku po czterech dniach agonii. Do czuwających przy jego łożu dygnitarzy i członków rodziny w pewnym momencie powiedział: Umieram niezwykle długo. Mam nadzieję, że mi to wybaczycie. Przyczyną śmierci była uremia, powstała w związku z niewydolnością nerek.
[2]: The Royal Society zawiązane w 1660, a zatwierdzone w 1662 przez Karola II, odegrało dużą rolę w rozwoju nauk przyrodniczych od XVII do XIX wieku. Od 1665 towarzystwo wydaje czasopismo naukowe Philosophical Transactions, od 1832 przeglądowo-sprawozdawcze Proceedings of the Royal Society. Znanymi Polakami wśród zagranicznych członków Royal Society byli m.in. astronom Jan Heweliusz (przyjęty w 1664), Paweł Edmund Strzelecki - przyjęty w 1853 w uznaniu zasług w eksploracji Australii (odkrycie złota), czy Edward Strasburger, polsko-niemiecki botanik.
[3]: Robert Hooke jest odkrywcą podstawowego prawa elastyczności (tzw. prawo Hooke'a), wykonał wiele obserwacji mikroskopowych i teleskopowych (odkrył m.in. istnienie gwiazd podwójnych, Wielkiej Czerwonej Plamy na Jowiszu), wykonał też szkice powierzchni Marsa użyte 200 lat potem do oszacowania szybkości rotacji tej planety. Hooke odkrył też istnienie komórek (roślinnych). Przed 1665 rokiem, posługując się ulepszonym przez siebie mikroskopem, oglądał przekroje korka z dębu korkowego (podłużny i poprzeczny), ujrzał wtedy siatkowate struktury; to co widział, nie było samymi komórkami, lecz ścianami komórkowymi martwych komórek (celuloza wysycona suberyną). Obraz przypominał mu przylegające do siebie klasztorne cele, w których mieszkają mnisi, stąd wzięła się nazwa komórki (ang. cells).
[4]: Robert Boyle w 1661 r. podał nowoczesną definicję pierwiastka chemicznego. Rozwinął chemiczną analizę jakościową, zastosował wskaźnik umożliwiający rozróżnienie roztworów kwasów oraz zasad. Niezależnie od Edme Mariotte?a sformułował tzw. prawo Boyle'a-Mariotte'a.
Jest autorem książki The Sceptical Chymist ("Sceptyczny Chemik"), w której przedstawił swoje poglądy na temat materii. Jej pierwsze wydanie było anonimowe. Uczestniczył w spotkaniach grupy uczonych, które później doprowadziły do powstania The Royal Society.
[5]: Sir Isaac Newton w swoim dziele Philosophiae naturalis principia mathematica (1687 r.) przedstawił prawo powszechnego ciążenia, a także prawa ruchu leżące u podstaw mechaniki klasycznej. Niezależnie od Gottfrieda Leibniza przyczynił się do rozwoju rachunku różniczkowego i całkowego. Jako pierwszy wykazał, że te same prawa rządzą ruchem ciał na Ziemi, jak i ruchem ciał niebieskich. Jego dociekania doprowadziły do rewolucji naukowej i powszechnego przyjęcia teorii heliocentryzmu. Podał matematyczne uzasadnienie dla praw Keplera i rozszerzył je udowadniając, że orbity (w większości - komet) są nie tylko eliptyczne, ale mogą być też hiperboliczne i paraboliczne. Głosił, że światło ma naturę korpuskularną, czyli że składa się z cząstek, którym towarzyszą fale decydujące o ruchu rozchodzenia się światła. Był pierwszym, który zdał sobie sprawę, że widmo barw obserwowane podczas padania białego światła na pryzmat jest cechą padającego światła, a nie pryzmatu, jak głosił 400 lat wcześniej Roger Bacon.
[6]: John Flamsteed, pierwszy Astronom Królewski i założyciel obserwatorium astronomicznego w Greenwich, które rozpoczęło działalność w 1675 roku. Urząd ten uzyskał Flamsteed, nie dysponujący wyższym wykształceniem dostępnym już wówczas w Anglii, dzięki królowi. Usiłował powstrzymać publikowanie wyników swoich badań przed ich zakończeniem, jednak były one potrzebne Izaakowi Newtonowi oraz Edmundowi Halleyowi. W 1704 roku książę Danii (George) zobowiązał się do pokrycia kosztów publikacji i mimo sprzeciwów astronoma, niekompletne obserwacje zostały wydane przez Halleya, a w 1712 roku wydrukowano 400 egzemplarzy. Później Flamsteed doprowadził do spalenia 300 z nich.
[7]: Christiaan Huygens jako matematyk zajmował się rozwojem rachunku różniczkowo-całkowego. Podczas swoich matematycznych studiów opracował również teorię dotyczącą gry w kości, którą opublikował jego nauczyciel matematyki Frans van Schooten w 1657 roku w książce pod tytułem De ludo aleae (łac. "O grze w kości"). Była to jedna z pierwszych prac dotyczących teorii prawdopodobieństwa. Na polu fizyki prowadził szereg prac dotyczących optyki. Współpracował z Antonim van Leeuwenhoekiem. Dzięki opanowaniu przez Christiaana zasad optyki Antoni był w stanie wykonać ze szkła oraz kryształu doskonałe soczewki. Pozwoliło to na zbudowanie mikroskopów i teleskopów optycznych. Huygens i Leeuwenhoek prowadzili wspólnie obserwacje żywych komórek.
[8]: Filozofia Leibniza, niemieckiego filozofa, matematyka i prawnika, stoi w ścisłym związku z naukowymi badaniami jego czasu. W przeciwieństwie do Spinozy, u którego jednostka rozpływa się w jednej boskiej substancji, ogarniającej cały świat, Leibniz jest przeniknięty poczuciem odrębności i wartości jednostki. Świat jest dla niego zbiorowiskiem ?monad?, to jest indywidualnych jednostek siły. Jest ich nieskończenie wiele i różnią się między sobą stopniem doskonałości, tak, że nie ma dwóch monad jednakowych. Organizmy są zbiorami monad (np. nasze ciało), a dusza jest tylko monadą centralną. Monady są niezależne od zewnętrznych wpływów (jak powiada Leibniz, nie mają drzwi ani okien) i na siebie nawzajem nie oddziałują, zaś zgodność pomiędzy poszczególnymi monadami jest wynikiem harmonii przedustawnej (harmonia praestabilita), wprowadzonej przez Boga.
[9]: Galileusz udoskonalił tzw. "kompas geometryczny i wojskowy", za jego pomocą można było dokładniej ustawiać działa do strzału oraz obliczyć odpowiednią ilość prochu dla wystrzelenia danej kuli armatniej. Niektóre przekazy mówią, że w roku 1600 wykonał spektakularny eksperyment dowodzący, że czas trwania spadku swobodnego nie zależy od masy ciała. Miał tego dokonać zrzucając różne przedmioty z Krzywej Wieży w Pizie. W istocie uczony wykazał tym doświadczeniem niezależność przyspieszenia ziemskiego od masy. Niektórzy autorzy twierdzą jednak, że doświadczenie to nie miało miejsca w rzeczywistości, a był to jedynie eksperyment myślowy. Uczony badał staczanie się kul po równi pochyłej. Około roku 1606-1607 skonstruował termometr. Wykorzystał w nim zależność gęstości ciała od temperatury. W 1609 roku był jednym z pierwszych, którzy używali teleskopu do obserwacji gwiazd, planet i Księżyca. 7 stycznia 1610 - odkrył księżyce Jowisza - Io, Europa, Kallisto; 11 stycznia 1610 - odkrył kolejny księżyc Jowisza - Ganimedesa.

czytaj też:

14 października 1773 r. powstała Komisja Edukacji Narodowej
13 czerwca 1983 – sonda kosmiczna Pioneer 10 przekroczyła orbitę Neptuna
24 maja 1543 roku zmarł Mikołaj Kopernik
Galileusz (15 lutego 1564 w Pizie - 8 stycznia 1642 koło Florencji)
4 listopada 1869 – ukazuje się Nature

KOMENTARZE